Geotourism: A Blend of Geography, Tourism, and Sense of Place

SERBEST ZAMAN ETKNLKLER SERBESTZAMAN ETK NL KLER VE MEK N PROFESYONELSEYAHAT: TUR ZM TUR ZMDETALEP VEARZIN MEK NSALYAPISI TUR ST KSEYAHATLER N KISATAR H ES VETUR ZMULA TIRMASI D NYADA BA LICASEYAHAT ROTALARI ULUSLARARASITUR ZMHAREKET VETUR STAKI I r. G r. Ay en G n l EK O LU

Turizmin doada yaplan corafi bir faaliyet olmas nedeniyle turizm al malar nda co rafya nemli bir konudur. Turizm, co rafi mek nlar aras nda hareketlilik ve etkinlikleri i erir. Tabiki turizm, bir yerin zniteli ini (karakterini) olu turan etkinlikleri ve co rafi yerler aras nda olu turulmu ili kilerden kaynaklan p ekillenmi ki isel z kimlikleri, co rafi g r n m ve insanlar kapsar. B t n bu s z edilen konular co rafyan n al ma konular d r. Fiziki co rafya turistik merkezlerin olu turulmas i in gerekli arka plan sa lar. Turizm merkezlerinin geli tirilmesinin y netiminde evresel etkiler ve endi eler d n lmesi gereken nemli konulard r. Be er co rafya, bir yeri zel k lan, zel anlama sahip var olan turizm olanaklar n n ve etkinliklerin sosyal ve ekonomik ili kilerini anlamay sa lar.

Beer corafya, bir yeri zel klan, zel anlama sahip var olan turizm olanaklar n n ve etkinliklerin sosyal ve ekonomik ili kilerini anlamay sa lar. Bir yere y nelik alg veya bir yere verilen anlam (sense of place), bir ok durumda turizm geli iminin arkas ndaki itici g t r. nk bir yerin biricikli i olmasa, turizm s radan ve s k c olurdu (Lew vd., 2008: 22). Co rafyac lar belirli insanlar i in baz yerlerin neden zel bir anlama sahip oldu u konusuyla ilgilenirler. nk bir nceki paragrafta belirtildi i gibi bu durum turizmin itici g c d r. G l anlama sahip yerler, di er yerlerden daha caziptir. Bu t r yerler, hem sakin, hem de ziyaret iler a s ndan hissedilen g l kimlik ve z niteli e sahiptir. Ba ms z bir ekilde var olan herhangi bir kimsenin bireysel alg lar ve deneyimleri sosyal bir olgudur. Bu hissedi do al evreden kaynaklanabilir.

Fakat sklkla gl anlama sahip bir yer, doal corafi grnm ve co rafi ortam i gal etmi olan insan n olu turdu u k lt rel co rafi g r m n n kar m ile olu maktad r. Anlam y klenmemi olan yerler, yersiz (placeless) veya as ls z zg n olmayan (inauthentic) olarak adland r l r. Yersiz (as ls z, zg n olmayan) co rafi g r n mler, herhangi bir yerde olabilen ve zel ili kileri bulunmayan alanlard r. Yol kenar nda yer alan al veri merkezleri, benzin istasyonlar ve marketler, fast food zincirleri zg n olmayan co rafi g r n m olu turan unsurlara rnek olarak verilebilir (Lew vd., 2008: 15). Di er taraftan turizm ama l yo un bir ekilde ticarile tirilmi baz tarih siteler veya b lgeler ve yeni toplu konut alanlar da anlam n yitirmi yerler olarak tan mlanmaktad r. zg n olmayan co rafi g r n mler turizm a s ndan ekici olmayan alanlard r. Ancak, zg n olmayan yerlere benzer bir ekilde, anlam n yitirmi olan yerler de turizm a s ndan ekicili ini kaybetmi alanlard r.

Bir yere ynelik alg veya bir yere verilen anlam (sense of place). nsanlar n ya ad bir co rafi alan hakk nda bireylerin ya da gruplar n sergiledikleri tutum ve duygular anlam ndad r. Bir yer ile birey aras ndaki samimi, bireysel ve duygusal ili kilerdir denilebilir. Ba lang ta sadece bir yeri sevmek (topophilia) ile e anlaml olarak kullan lm t r (Gregory vd., 2009). nl co rafyac Yi-Fu Tuan (2015: 48-51), insanlar n b y k co rafi alan n bir par as olarak bir yere anlam y kledikleri zaman o yerin var oldu unu iddia etmektedir. Her zaman bir lokasyona bir isim vererek evresindeki tan mlanmam alanlardan o yeri ay r r z. Baz yerler di er alanlara g re daha ok sosyal anlam ta r ya da g l tan mlar ve isimleri vard r. Co rafyac lar genellikle bu t r yerleri g l anlama sahip/ g l anlam y klenmi olarak adland r rlar

Turizm bir yerden ekici olarak alglanan, gl bir anlam yklenen baka bir yere seyahati gerektirir. Seyahat edilen yerler s kl kla turizm end strisi taraf ndan ekillendirilmi olsalar da birer co rafi aland r. nsanlar i lerinden uzak kald klar k sa tatil s relerinde m mk n oldu u kadar ok etkinlik yapmak ister. Seyahat ve turizm, bir serbest zaman etkinli i ve evin bulundu u yerden uzak ba ka bir yerde yap lan e lendinlen etkinliklerinin bir bi imi olarak kabul edilir (Lew vd., 2008). Bu nedenle serbest zaman ve bireylerin serbest zamanlar n de erlendirdikleri e lendinlen etkinlikleri de turizm co rafyas a s ndan nem arz eder. Serbest zamanda yap lan e lendinlen etkinlikleri de hem do al hem de k lt rel mek nlarda ger ekle ir. Turizmin mek nsal yap s incelendi inde turizm hareketenin ba lad yer, sehayat edilen g zerg h ve turistik ekim merkezi olarak kar m za kmaktad r. Bu a dan bak ld nda ula t rma olmadan bir yerin turizm a s ndan de erlendirilmesi m mk n de ildir.

Turizm ulatrmas corafi mekna (kara, su, hava) ihtiya duyduu iin hem ula m co rafyas n n hem de turizm co rafyas n n ara t rma konular aras nda yer almaktad r. Turistlerin ya ad yerler ile tatile gitti i yerleri birbirine ba layan ula m g zerg hlar turizm co rafyas n n nemli konular ndan biridir. Daha a k ifadelerle; turistlerin tatil yeri se iminde, yeni turistik mek nlar n do u u ve geli mesinde ula t rman n rol , turizm hareketlerinin mevsimlik zelli i ile ula m aras ndaki ili kiler, turist ak n sa layan-kolayla t ran koridorlar ve onlar n do al, k lt rel ve hizmet ekicilikleri, turizm koridorlar n n co rafi da l , turizm ula t rmas n n ekonomik sekt rlerle ili kisi, turizm ula t rmas n n evresel, sosyo-k lt rel ve ekonomik etkileri gibi bir ok konu co rafyac lar taraf ndan ara t r lmaktad r. Bu er evede, turistler (talep) ile ula t rman n ba lad , ger ekle ti i ve son buldu u co rafi mek nlar (arz) aras ndaki ili kiler; neden-sonu sorgulamalar , da l ve etkiler temelinde analiz ve sentez edilerek incelenmektedir.

Serbest zaman (Leisure) denildiinde allmayan ya da zorunlu olarak bir ey yap lmas gerekmeyen zaman olarak anla lmaktad r. Ancak serbest zaman tan mlamak biraz kar kt r. nk serbest zaman znel bir kavramd r. Bir ki i i in serbest zaman etkinli i olarak g r len herhangi bir etkinlik ba kas i in tam tersi kabul edilebilir. rne in y r y yapmay bir k s m insan e lence olarak kabul ederken, ba ka bir grup insan i olarak de erlendirebilir. Toplumsal ba lam ve bireysel tutuma ba l olarak ayn ki i farkl g nlerde farkl g r lere sahip olabilir. Serbest zaman etkinli i kavram n n karma kl nedeniyle serbest zaman etkinliklerine yo unla mak daha a klay c olabilir. Serbest zaman etkinlikleri bireylerin yapmaktan ho land klar ve yapmak istedikleri etkinliklerdir. Serbest zaman, bireylerin herhangi bir y k ml l ve gereklili i olmadan, tamamen kendilerinin kontrol ederek ge irdikleri zaman olarak tan mlanabilir.

Serbest zaman iin, kendimizi toplumun beklentileri ve taleplerinden arnm olarak hissetti imiz zamand r denilebilir (Lew vd., 2008). Serbest zamanda yap lan etkinliklere, T rk e de e lendinlen etkinlikleri eklinde ifade edebilece imiz rekreasyon etkinlikleri denilmektedir. Rekreasyon, yenilenme, yeniden yarat lma veya yeniden yap lanma anlam na gelen Latince recreatio kelimesinden gelmektedir. T rk e kar l yayg n bir ekilde serbest zamanlar de erlendirme olarak kullan lmaktad r. Bireylerin ya da gruplar n bo zamanlar nda g n ll olarak yapt klar dinlendirici ve e lendirici etkinlikler anlam n ta maktad r (Ozankaya, 1980: 27). E lendinlen, insanlar n herhangi bir zaman, yer ve durumda fiziksel, zihinsel ve duygusal a dan yararlanmak, tazelenmek ve zenginle mek i in ba vurduklar , keyif ald klar etkinliklerdir. Ba ka bir deyi le e lendinlen etkinlikleri, insanlar n bedenlerini veya zihinlerini tazelemek i in sa lamla t r c olarak d zenlenmi , zaman harcad klar e lenceli etkinliklerdir. d ndaki zaman i inde bireylerin zihinlerini veya bedenlerini rahatlatmak i in e lendiren ya da uyaran, gen le tiren etkinliklerdir de diyebiliriz. Bu etkinlikler tek d zeli i de i tirmekte, g nl k d zene e itlilik katmaktad r. Serbest zaman, insanlar n uyuma-yeme-i me gibi varolu ve al ma, i e gidi -geli , okul, ev i leri gibi ge im i in gerekli olan n d ndaki t m zamanlar d r (Clawson, 1972). Rekreasyon: nsanlar n i ten arta kalan zamanlar nda, e lenme ve dinlenme gibi bir de i iklik sa layan ve onlar i leri i in tazeleyen bir faaliyettir

Elendinlen kavram daha geni bir ifadeyle aadaki ekilde tanmlanabilir: 1. Serbest zamanda yap l r. de ildir. K r amac ta maz. 2. Ki i; g n ll olarak tamamen kendi arzusu ile kat ld etkinliklerde bulunur. 3. Kat lana zevk veren, mutlu eden ve ne elendiren tarzdaki faaliyetlerdir. 4. Ki isel ya da toplumsal fayda sa layan faaliyetlerdir. 5. Toplumsal de erlere ayk r de ildir (Bucher, 1972: 4). E lendinlen etkinliklerini se mek, bireylere g re de i mektedir. Baz ki iler manzara ekicilikleri olan do al alanlarda bisiklet ile gezmeyi severken, ba ka bir ki i kayak yapmay sevebilir ya da her ikisi birden de yap labilir. E lendinlen etkinliklerine u ekilde rnekler verilebilir: keyif almak i in y r mek ve araba kullanmak, tarihi alanlar ziyaret etmek, y zmek, do al alanlar gezmek, kumsalda g ne banyosu yapmak, bal k tutmak, piknik yapmak, oyun alanlar na gitmek, tekne ile gezmek, ko mak, botanik bah elerini veya s s bah elerini gezmek, bisiklete binmek, kamp yapmak, s rt antas yla y r mek, a k hava sporlar yapmak, golf oynamak, basketbol gibi tak m sporlar yapmak, kayak yapmak, tenis oynamak, avlanmak, tut b rak eklinde avlanmak, motorlu ara larla etkinlik yapmak, deniz parklar na gitmek, m zik dinlemek veya bir m zik t r ile ilgilenmek. Rekreasyon serbest zamanda yap lan etkinliklerdir ve hi bir zorunluluk olmadan yap l r.

Elendinlen etkinlikleri balca drt grupta toplanabilir: 1. Fiziksel E lendinlen Etiknlikleri 2. Sosyal E lendinlen Etiknlikleri 3. K lt rel E lendinlen Etiknlikleri 4. Zihinsel E lendinlen Etiknlikleri Fiziksel e lendinlen etkinliklerine bireysel k k sporlar, grup oyunlar , kamp l k ve geziler rnek verilebilir. Toplulukla birlikte dans etmek, partilere kat lmak, salon oyunlar na kat lmak sosyal e lendinlen etkinliklerindendir. Sanat ve el i leri ile ilgilenmek, korolara kat lmak, drama etkinliklerinde g rev almak k lt rel e lendinlen etkinliklerindendir. Zihinsel e lendinlen etkinliklerine ark s ylemek, iir yazmak, k sa hikayeler yazmak, internette gezinmek, bulmaca zmek, bovling, oklama (dart), dama, satran oynamak rnek verilebilir.

Elendinlen etkinlikleri izleyici ve katlmc etkinlikler olarak da s n fland r labilir. Baz insanlar serbest zamanlar n e itli etkinlikleri izleyerek ge irmekten ho lanmaktad r. Spor kar la malar n izlemek, tiyatro g sterisi izlemek gibi. Baz insanlar ise, izlemekten ok kendilerinin do rudan kat lmas ndan ho lan r. E lendinlen etkinliklerinin zellikleri genel olarak ifade edilmek istenirse u ekilde s ralanabilir (Karak k, 1997: 62; Hac o lu vd., 2003: 31; Tezcan, 1982: 27; Farrel ve Lundergen, 1999: 207; K ktopuzlu, 1987: 17 dan akt. Akova, 2015). 1. E lendinlen faaliyetlerinde g n ll l k esast r. Ki inin bu serbest se imi, ki iye ok e itli faaliyetlerin sunulmas , bu e itlilik i inden ki inin do ru se imi yapabilmesi temeline dayan r. 2. Faaliyetlere devam ve kat l m zorunlulu u bulunmaz. 3. E lendinlen etkinlikleri serbest zamanda yap l r. Bu faaliyetlere kat l m, ki ilerin bir i le me gul olmad klar zamanda veya her t rl sorumlulu u terk ettikleri zamanlarda olmal d r. 4. E lendinlen etkinlikleri; yer, zaman ve insanlar a s ndan s n rlamalara tabi de ildir. Her t rl a k ve kapal alanlar ile her mevsim ve iklim artlar nda uygulanabilir. 5. Her ya taki ve cinsteki insanlar n faaliyetlere kat l mlar na imk n verir. 6. E lendinlen faaliyetlerinde ncelik ki inin kendisine aittir 7. E lendinlen faaliyeti bir aktiviteyi kapsar. E lendinlen i inde, ok e itli faaliyetler bulunur. Bunlar oyun, e lence ve dinlenmedir. 8. E lendinlen etkinlikleri, kat lan ki iye ne e ve haz sa lar. Ki i bu t r faaliyetlere kat lmak suretiyle mutlu olur. Faaliyetin kendisi, ki i i in bir d llendirmedir. 9. E lendinlen bir faaliyeti gerektirir. 10. E lendinlen etkinlikleri evrensel olarak uygulanmaktad r. 11. E lendinlen etkinlikleri ki inin kendisini ifade edebilme ve yarat c olabilmesine imk n sa lay c faaliyetler i ermelidir. 12. E lendinlen etkinliklerinin her ki iye g re bir amac vard r. Ortak yap lan e lendinlen faaliyetlerinde dahi, ayn etkinlikte bulunan ki ilerin her birinin ayr ayr ama lar bulunabilmektedir. 13. E lendinlen faaliyetlerinin kat l mc ya ki isel ve toplumsal zellikler katmas beklenir. 14. E lendinlen etkinlikleri, toplumun geleneklerine, t relerine ahlaki ve manevi de erlerine uygun olmal ve sosyal de erlere ters d memelidir. 15. E lendinlen etkinlikleri, bir faaliyet yap l rken, ikinci veya daha fazla faaliyetlere de ilgi duyma veya ger ekle tirme imk n verir. rne in su alt dal yapan birinin su alt canl lar ile ilgilenmesi veya foto raf l k yapmas gibi. 16. Bu tip u ra lar bir ba kas taraf ndan ba kas n n yerine getirilemez. 17. E lendinlen, yeniden yarat c faaliyetlere kat lma sonucu ortaya kan bir deneyimdir.

Grld gibi elendinlen etkinliklerinin zellikleri olduka fazladr. Bu zellikleri daha da oaltmak m mk nd r. Aristo (384-322 M ), serbest zaman etkinliklerini kendi kendine meditasyon (derin d nme) ve kendini geli tirmenin bir yoludur eklinde tan mlam t r. Aristo ya g re serbest zaman etkinlikleri, kendini geli tirmeye, yarat c l a ve zgeli ime katk sa lad i in insanl n en nemli par alar ndan biridir. Ya am m z geli meyi gerektirmektedir ve bu t r etkinlikler insanc l bir anlay i in pek ok f rsat sunmaktad r (Lew vd., 2008). Sahip oldu u bo zaman iyi, verimli ve etkili kullanmak insan n e lenip dinlenmesi, biyolojik ve fizyolojik ihtiya lar n kar layabilmesi i in nemli ve gereklidir. stelik zaman n kendine zg niteliklerinden olan depolanamamas , sat n al namamas , d n al namamas ve kiralanamamas gibi zellikleri de dikkate al nd nda, sahip olunan bo zaman n etkili ve verimli kullan m daha fazla nem kazanmaktad r. E lendinlen etkinlikleri her ya taki bireylerin hayat kalitelerini artt rd gibi, onlar n daha yarat c , mutlu ve sa l kl bireyler olmas na katk sa lamaktad r. Mutlu ve sa l kl bireyden olu an toplum da bu geli meden olumlu etkilenecektir. Erken ya lardan itibaren kazan lan do ru al kanl klar ki inin bedenini de do ru kullanmas na ve do ru de erleri hayat tarz olarak benimsemesine yard mc olacakt r (Akova 2015). E lendinlen faaliyetleri ki iye bir yandan iyi, do ru ve g zel al kanl klar kazanmas na imk n tan rken, di er yandan k t ve zararl al kanl klardan koruyaca i in de nemlidir. Ho vakit ge irme ve e lendinlen etkinliklerine kat lman n ok say da faydas bulunmaktad r. E lendinlen etkinliklerinin yararlar be ana grupta toplanabilir: Zihinsa l Bedensa l ve b y me Duygusal denge Sosyal yetenek Psikolojikfark ndal k

Bu tr etkinlikler toplumda sal, iyi olma halini ve yaam kalitesini artrr. Kiilerin kendilerini ifade etmelerini, zg venlerini, yarat c l klar n , sosyal, fiziksel ve zihinsel geli mesini sa layarak ki isel geli imi destekler. Kat l mc lar n motor becerilerini geli tirir. Ekip ruhu, grup olu turma ve grup i inde ileti imi sa lama becerilerini geli tirir. E lendinlen alanlar n n d zenlenmesi ehirleri g zelle tirir, ehrin sakinlerine sunduklar imk nlar art r r. Topluluklar, i letmeler ve turizm aras ndaki ekonomik ak a evresel faydalar sa lar. E lendinlen insan n biyotik ve fiziksel evresindeki ya am n da iyile tirilmesini ifade eder. Serbest zaman ve e lendinlen tan mlar ndan yola k ld nda tart mal sorular da ortaya kmaktad r. rne in serbest zaman n tan m nda bulunan toplumsal beklentiler ve zg r irade konusu da tart mal d r. Bu tan m, Toplumsal beklentilerden uzakla ma ne zaman ve ne s n rda m mk nd r? gibi sorular ortaya karmaktad r. Serbest zaman etkinliklerini bu ekilde s n flamak son derece zordur ve etkinliklerin bu t r zellikleri kolayl kla l lemez.

Dier bir ifade ile serbest zaman etkinliklerinin eitleri hem kolaylkla s n flanamaz hem de hangisinin sosyal sorumluluklardan uzak tuttu u tan mlanamaz. Serbest zaman, i in ve sorumlulu un olmamas olarak tan mlanmaktad r. Oysa bir i gezisi baz turistler i in ayn zamanda bir tatil olabilir. Bu nedenle serbest zamanda yap lan etkinliklere yo unla mak daha somuttur (Lew vd., 2008). Benzer bir soru e lendinlen etkinlikleri i in de ge erlidir. nsanlar n serbest zamanlar nda i lerini desteklemek i in meslekleri ile ilgili etkinliklerle u ra mas da m mk nd r. Seyahat ve turizm, bir serbest zaman etkinli i ve evin bulundu u yerden uzak ba ka bir yerde yap lan e lendinlen etkinliklerinin bir bi imi olarak kabul edilir. seyahatleri, e itim ama l yap lan seyahatler de turizm tan m na ili kin sorular ortaya karmaktad r (Tribe, 2011).

Elendinlen ile turizm faaliyetleri, ou zaman i ie gemi gibi grnmesi birbirlerinden ayr lmas n da g le tirmektedir. E lendinlen etkinlikleri ve turizm, benzer etkinlikleri benzer mek nlarda ger ekle tirmelerine ra men farkl iki faaliyettir. Aras ndaki temel fark ise; turizmin seyahat ve konaklama artlar d ndaki t m zelliklerinin e lendinlen etkinlikleri i in de ge erli olmas d r. E lendinlen etkinlikleri ve turizm aras ndaki ili ki a a daki gibi a klanabilir (Hazar, 2003 den akt. Akova, 2013): Gerek e lendinlen etkinliklerinde gerekse turizmde do al ve be er de erler (insan yap s olan tarihi eserler, k lt rel de erler vb.) kaynak olarak kullan lmaktad r. Bir y re veya lkedeki insanlar n rekreasyona y nlendirilmesi, turistik e lendinlen etkinliklerinin ve dolay s ile i turizmin geli mesini sa layacakt r. Rekreatif alanlar (spor tesisleri, amfi tiyatrolar, piknik alanlar , ko u yollar , konser alanlar gibi) ve buralardaki organize etkinlikler, animasyon hizmetlerine canl l k getirmektedir. Rekreasyon bazen standart r n paketi i inde yer alan bir animasyon r n niteli i ta makta, di er bir ifade ile turistik r n n bir halkas olabilmektedir. rne in; paket tur kapsam nda gidilen festivallerin, nemli sportif kar la malar n izlenmesi gibi olaylar turizm ile e lendinlen etkinlikleri aras ndaki ba ortaya koymaktad r.

Rekreasyon bazen standart rn paketi iinde yer alan bir animasyon rn nitelii ta makta, di er bir ifade ile turistik r n n bir halkas olabilmektedir. rne in; paket tur kapsam nda gidilen festivallerin, nemli sportif kar la malar n izlenmesi gibi olaylar turizm ile e lendinlen etkinlikleri aras ndaki ba ortaya koymaktad r. Rekreatif istasyonlar ve i letmeler, turistler i in serbest zaman de erlendirmeimk n yaratmaktad r. Bu nedenle bir b lgedeki cazibe, faydal l k, kolay elde edilebilirlik zelliklerine sahip e lendinlen etkinlikleri, turistlerin konaklama s relerini uzatmalar na neden olmas yla da nem kazanmaktad r. Turizm ile e lendinlen etkinlikleri aras ndakikar l kl ili ki ve ayn mek n kullanmalar , zaman zaman bu mek nlar n ta ma kapasitelerinin zerinde kullan lmas na ve buna ba l evre ve altyap sorunlar gibi baz problemlerin varl na neden olmaktad r. Turizm ve e lendinlen faaliyetleri zaman zaman benzerlikler ta mas na ra men aralar nda baz farkl l klar n varl da s z konusudur. Bunlar: E lendinlen faaliyetleri ki inin sadece serbest zaman ndager ekle tirdi i bir faaliyet iken turizm faaliyetleri serbest zamanlar n yan s ra haftal k ve y ll k izinlerde de ger ekle tirilebilmektedir. rne in; inan turizmi, ma ara turizmi, e , dost, akraba ve arkada ziyaretleri serbest zaman faaliyetleri olmas na ra men e lendinlen faaliyetleri ile ilgili de ildir.

Turizm, geici yer deitirme hareketlerini gerektirmesine ramen, elendinlen faaliyetleri iin b yle bir seyahat zorunlulu u yoktur. rne in; baz e lendinlen faaliyetleri a k havada veya do al ortamlar ile ehir merkezlerindeki mek nlarda ger ekle tirilirken, kat l mc lar n turizm olay nda oldu u gibi s rekli oturduklar konutlar n n d nda konaklama yapmalar na gerek yoktur. Di er bir ifadeyle bir ok e lendinlen faaliyeti ki inin ya ad b lgede ger ekle mektedir. E lendinlen faaliyetlerini ger ekle tirebilmek i in ihtiya duyulan maddi olanak aile b t esinden kar lanmaktad r. Ayn aile b t esi turizm harcamalar n da finanse etmek zorunda oldu undan, tasarruflar n hangi ama la de erlendirilece i konusunda aile bireyleri aras nda anla mazl k ya anabilir. Turizmin neden oldu u parasal hareketin b y kl eekonominin nemli bir sekt r olmas na sebep olurken, e lendinlen faaliyetlerinin de ticari bir karakter ta r. Ancak, yaratt ekonomik de erin b y kl turizminkiyle k yasland nda daha zay f ve yetersiz kalmaktad r. E lendinlen etkinlikleri, bireylerin mutlu olmas n ve hayattan keyif almas n sa layan bir faaliyet oldu undan, ekonomik boyutu her zaman tam ve do ru olarak hesaplanamaz. nk duygusal kazan mlar n maddi kar l n n hesaplanmas olduk a zordur. Ancak sa lad sosyal faydalar dikkate al nd nda, toplum a s ndan ta d nem daha iyi ortaya kmaktad r. E lendinlen faaliyetlerinin foto raf l k, dalma, bovling gibi baz t rleri zel yetenekler gerektirirken, turizm sekt r bu t r zel yeteneklere gereksinim duymaz. Ancak g z n nde bulundurulmas gereken nemli bir zellik; ki ilerin artan serbest zamanlar ve maddi olanaklar , bireysel e lendinlen faaliyetlerinin turizm kapsam nda ger ekle mesine ve turizm pazar n n b y mesine olanak tan mas d r oynama, salc l k,kayat rman

Serbest zaman etkinlikleri meknsal olarak incelendiinde; bu tr etkinlikler ok e itli alanlarda ger ekle tirilebilir. Donmu bir da g l de tropikal bir plaj da tercih edilebilir. Di er taraftan hava kirlili inin bulunmad da l k bir alan kadar, hava kirlili inin son derece fazla oldu u ehirsel bir alan da sahip oldu u ok e itli ekicilikleri ile arzulanan bir e lendinlen alan olabilir. nsanlar do al ortamlar n sessizli ini isteyebilirler, kalabal klar ya da arkada gruplar n da ararlar. Serbest zaman etkinlikleri bu etkinliklerin ge ti i yer ile do rudan ili kilidir. Serbest zaman etkinlikleri temel olarak evde yap lan e lendinlen etkinlikleri ve ev d nda yap lan e lendinlen etkinlikleri olarak grupland r labilir. M zik dinlemek, televizyon veya video izlemek, radyo dinlemek, kitap okumak, bah e ile u ra mak, oyun oynamak, idman yapmak, hobilerle u ra mak, keyif i in bilgisayar ile ilgilenmek evde yap lan e lendinlen etkinliklerindendir. Spor etkinliklerine kat lmak, sinema, tiyatro gibi sanatsal etkinlikleri izlemek, hobilerle ilgilenmek, e itli ekicilikleri ziyaret etmek, yemek i mek veya bahis, kumar oynamak ise ev d nda yap lan e lendinlen etkinliklerinden baz lar d r (Tribe, 2011).

Elendinlen etkinliklerinin yaplabildii alanlar resm-resm olmayan, aktif-pasif, kapal -a k alan ve ehirsel-k rsal eklinde s n fland r labilir. B t n e lendinlen etkinlikleri fiziki ve/veya be er ortamda ger ekle tirilmektedir. E lendinlen etkinliklerinde co rafi farkl l klar nem ta r. E lendinlen etkinliklerinin mek nsal yap s fiziki, be er ya da k lt rel co rafyan n kapsam na girmektedir. Bu alanlar keskin s n rlarla birbirinden ay ra may z. K rsal alanda salc l k do al evreden kaynaklanmaktad r. Ancak, ula m ara lar , oteller gibi insan yap s unsurlar be er evrenin sunular d r. Baz parkurlar n sonunda sunulan y resel yemekler ise k lt rel yap dan kaynaklanmaktad r. Serbest zaman etkinliklerinin ger ekle ti i alanlarda fiziki ve be er co rafi zellikleri birbirinden ay rmam z m mk n de ildir.

Rekreasyon alanlar resm olup olmamalarna gre temel olarak ana gruba ayrlr: Gen ve yeti kinlerin kamusal oyun alanlar ocuklar n oyun alanlar Resm olmayan e lendinlene uyguna k alanlar Halka a k alanlar, toplumu olu turan insanlar n bir araya geldikleri, rahatlatlamak i in kulland klar ve g r al veri inde bulunduklar toplumun ayr lmaz bir par as d r. Halka a k alanlar, kamu taraf ndan ayr lm mek nlard r ve bu mek nlar herkes giri creti veya herhangi bir bedel denmeden kullanabilir. Gen ve yeti kinlerin kamusal oyun alanlar na; oyun alanlar , spor sahalar , atletizm alanlar ve tenis kortlar rnek verilebilir. ocuklar n oyun bah eleri ise oyuncaklarla donat lm veya donat lmam oyun bah eleridir. Resm olmayan e lendinlen etkinlikleri yap lan a k alanlar ise y r y yapmak, oturmak ve genel olarak rahatlamak i in uygun olan aktif olunmayan a k alanlard r. Bu t r alanlarda oyunlar da oynanabilir. Resm olmayan a k alanlara parklar, do al a k alanlar, imenlerde oturulan alanlar, s s bah eleri, konutlar aras ndaki a k alanlar rnek verilebilir.

Aktif elendinlen etkinliklerinin yapld alanlar takmlar halinde oyunlar spor etkinliklerinin yap ld alanlard r. Pasif e lendinlenalanlar ise genellikle y r y yollar , da bisikleti alanlar , binicilik alanlar , do al ya am g zlem alanlar ve piknik alanlar d r.. Torunlar yla y r yen iftde g r ld gibi kumsallar pasif e lendinlen alanlar olarak kabul edilebilir. Kapal alan e lendinlen etkinliklerine kitap okumak, yazmak, bilgisayar ve video oyunlar oynamak, k t oyunlar oynamak, internette gezinmek, dans etmek, m zik dinlemek gibi etkinlikler rnek verilebilir. Y r y , kamp yapmak, bal k tutmak, salc l k (rafting) yapmak, kanoya binmek, kaymak, y zmek, s rf yapman n yan s ra golf oynamak, futbol ve basketbol gibi a k hava sporlar ise a k alan e lendinlen etkinlerindendir. Baz e lendinlen etkinlikleri hem kapal alanda hem de a k alanda yap labilir. G n m zde a k havada yap labilen pek ok e lendinlen etkinli i kapal alanlarda da ger ekle tirilebilmektedir. Kapal mek nda yap lan bir ok etkinlik de a k alanlara ta nabilmi tir. Senfoni orkestras konserleri tarihi tiyatrolarda dahi verilebilmektedir.

Kumsallar ve deniz dalgalar, suni kar, kayak merkezleri kapal meknlarda yapay olarak e lendinlen etkinlikleri olarak sunulmaktad r. E lendinlen etkinlikleri i in yap lan ve daha s k kullan lan ayr m ehirsel alanlar ve k rsal alanlar eklindeki ayr md r. Geni a k alanlar istemesi nedeniyle golf sporu k rsal alanlarda yap labilmektedir. Di er taraftan tiyatroya veya sinemaya gitmek genel olarak ehirsel ya am ve ehirsel fonksiyonlarla ili kilidir. Ancak a k veya kapal alan ayr m nda oldu u gibi ehirsel k rsal e lendinlen etkinliklerinde de ayr m yapmak gittik e zorla maktad r. G n m zde e lendinlen etkinlikleri aras nda mek nsal a dan kesin bir ayr m yapmak giderek g le mektedir. ehir: Yo unla m , tar msal olmayan insan yerle meleridir. ehirler, aralar nda idari, dini, ticari, s na , toptanc l k ve perakendecilik, ula m ve ileti im, e lence, e itim ve korunma hizmetleri de olan ok e itli hizmetler sunar (T mertekin ve zg , 2002). K rsal Alanlar: ehir ve kasaba alanlar d nda k rsal alanda yer alan, ehir ve kasabalara g re fonksiyonlar geli memi , do al ortam i erisinde yal n zelli e sahip olan yerle meler ( z a lar, 2003).

ehirler fonksiyonlarndaki zenginlik nedeniyle ok eitli elendinlen olana salar. ehirde ya ayan insanlar hem kapal alanlarda sunulan hem de a k alanlarda sunulan ok e itli e lendinlen etkinli i se ene ine sahiptir. Sinemalar, tiyatrolar, e lence yerleri, kapal ya da a k spor tesisleri, m zeler, sanat galerileri kapal alan ehirsel e lendinlen se eneklerindendir. ehir parklar , botanik bah eler, hayvanat bah eleri ise a k alanda sunulan e lendinlen hizmetlerindendir. ehirsel e lendinlen alanlar n n e lenme ve k lt rel faaliyetlerle i i e olan ve kapal mek nlarda ger ekle tirilenleri ehrin belirli bir kesim ya da kesimlerinde toplanma e ilimine girmektedir. Hemen her b y k ehrin e lence kolayl klar n n topland en az bir semti bulunur. New York ta Broadway, stanbul da Beyo lu; Sidney de Darling Liman B lgesi, stanbul da stiklal Caddesi, Ankara da Sakarya Caddesi, zmir deKordonboyu, Antalya daKalei i, Londra da West End, Paris te Eurodisney ve Champs- lys es Bulvar ve Viyana da Grinzig Tepeleri, New York ta Meatpacking b lgesindeki Bagatelle b y k ehirlerin e lendinlen merkezlerine rnek verilebilir. New York ta m zikal tiyatro g sterileri Broadway Caddesi ile zde le mi tir. Broadway Caddesi ve bu caddeye a lan sokaklarda ok say da tiyatro ve konser salonlar bulunur. Tiyatro ve konser afi leri Times meydan ndan g r lebilmektedir. S z konusu faaliyetler az n fuslu ve sat n alma g c d k halk n ya ad yerlerde ise daha basit ekilde olurlar. Publar, birahaneler, kafeler ve kahvehaneler, yayg n kitlelere hizmet sunan e lendinlen alanlar ndand r. B y k ehirlerde e lendinlen etkinliklerine talep fazlad r. lke geli tik e ve ehir b y d k e, e lendinlen etkinliklerinin miktar ve e itleri de artmaktad r. B y k ehirlerde sinemalar, tiyatrolar, gece kul pleri, sanat galerileri, opera ve bale salonlar ve tiyatro sahneleri, hayvanat bah eleri, akvaryumlar gibi yerlerle e lendinlen etkinliklerinde b y k bir e itlilik g r lmektedir.

Hatta birok byk ehirde nfus art hzna paralel bir gelime gsteremediklerinden, yetersiz bile kalmaktad r. ehirsel e lendinlen alanlar na yap lan harcamalar ve kat l m lkelerin geli mi lik d zeylerinin g stergelerinden biridir. Opera, bale, senfoni orkestras n n konseri gibi baz sanat g sterilerinin kamu taraf ndan desteklenme zorunlulu u bulunmaktad r. Kost mleri, sahneleri, dekorlar , yetkin sanat lar , alg aletleri gibi ok y ksek maliyeti olan bu g sterilerin izleyicilerden elde edilecek gelirle kar lanmas m mk n de ildir. Bu t r etkinliklerde arz talebi do urmaktad r. Bu nedenle ekonomik olarak geli mi lkelerde ve b y k ehirlerde daha yayg n olarak ger ekle mektedir. Di er taraftan birahaneler, kul pler, kafeler, pop konserleri, futbol kar la malar ticari bak mdan ba ar sa lamaktad r. Ye il ve a k alanlar da ehirsel e lendinlen mek nlar ndand r. ehirsel a k alanlar ye il alanlar olabilir. Spor sahalar gibi ehir sakinlerinin spor talebini kar lamaya y nelik alanlar da olabilir. Ye il alanlar, Ankara Atat rk Orman iftli i nde oldu u gibi ehirsel b y meyi durdurmak amac yla tasarlanm b lgesel l ekte parklar olabilirler. Genelde 400 hektardan b y k ye il alanlar b lgesel l ekte park olarak kabul edilir. ocuk parklar da k k l ekli ye il aland r. B lgesel l ekte a k alanlar ehir yak n nda olmas na ra men k rsal alan say l r. ehirsel a k alan talebini kar lamada en b y k y k ehir parklar ndad r. Parklar ehrin bask s alt ndaki yoksul, engelli ya da anss zinsanlar n rahatlayabilecekleri, kapal i yerlerinde al anlar n, k sa s re de olsa, temiz hava alabilecekleri yerler olmas a s ndan nemlidir. Bu nedenle ehir planlamada ye il alan olu turma gereklili i vard r. B y k ehirlerde ki i ba na d en ye il alan miktar da geli mi lik g stergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. stanbul un G lhane Park , Emirg nPark , Antalya n n Kalei i Park , zmir in K lt r Park , Ankara n n Gen lik Park , Eski ehir in Kentpark ve Sazova park lkemizin n kazanm parklar ndand r. NewYork ta Central Park, ikago (Chicago) da GrantPark, Londra da Hyde Park, Sidney de Kraliyet Botanik Bah eleri nemli parklardan birka tanesidir.

Krsal alan deyiminin iine, buralarda yer alan ve en kk birim olan iftliklerden ba lay p k ye kadar uzanan yerle melerdeki yaln zca binalar de il, ayn zamanda bunlar n evreleri, bah eleri, tarlalar ve tar m d ba ka fonksiyonlar da girmektedir (T mertekin ve zg , 2002). K rsal alanlarda ge irilen serbest zamanlarda yama y r y , bisiklet veya ata binme, bal k tutma, da a t rmanma gibi k rsal e lendinlen etkinlikleri yap labilmektedir. K rsal e lendinlen etkinlikleri ayn zamanda a k hava e lendinlen etkinlikleridir. K rsal e lendinlen etkinlikleri geni arazi kullan m ve baz do al zellikler gerektirdikleri i in ancak k rsal alanda yap labilen e lendinlen faaliyetleridir ve k rsal k kenli de il, ehirsel kaynakl d r. B lgesel l ekteki parklar, zel iftlikler, koruluklar, bo k y lar, hayvanat bah eleri, botanik bah eleri, hatta bu kapsamlar n hi birisine girmeyen bo k rsal alanlar, yapay kanallar, baraj g lleri bunlar aras nda yer al rlar. kincil konutlar yani yazl k evler de geli mekte olan lkelerde toplumun gelir d zeyi y ksek olan kesiminin k rsal alanlarda in a ettirdikleri k rsal e lendinlen alanlar ndand r. Bu evler k sa s reli olarak serbest zamanlarda kullan lmaktad r. Bu evlerin yak n evresinde denize, g le girmek, bal k tutmak ve benzeri gibi k k aptaki faaliyetler yap lmaktad r. K rsal e lendinlen etkinliklerinin en nemli zelli i do al ortam gerektirmeleridir ( zg , 2007). Tabloda g r ld gibi do al ortam n n ko ulunu, baz k rsal etkinliklerde belirgin bir co rafi g r n m, baz lar nda iklim olu turmaktad r. Kitab n ikinci ve nc nitelerinde fiziki ve be er turizm ekicilikleri ile e itli co rafi g r n mler detayl bir ekilde anlat lmaktad r.

Krsal elendinlen etkinlikleri gelimi lkelerde ok sayda insann katlabildii, ok eitli trlerden olu an ve b y k harcamalar n ger ekle tirildi i dev bir end stri haline gelmi tir. K rsal alanlardaki serbest zaman etkinliklerine kat l m, tatil s resi ve mesafe ile do ru orant l olarak de i mektedir. Tatil s resinin uzamas , daha uzak mesafelerdeki serbest zaman etkinliklerine kat l m cazip hale getirmektedir. Haftasonlar ise ehre daha yak n mesafelerdeki etkinlikler tercih edilmektedir. E lendinlen, ayn zamanda bir yerden ba ka bir yere gitmek ya da yer de i tirmek gerektirmektedir. Ayn ehir i inde olsun ya da d nyan n herhangi bir uzak yerine gidilmek istensin, belirli bir mesafe i inde hareket etme zorunlulu u vard r. Hatta dura an say lan e lendinlen etkinliklerinde bile bir mesafe kat etmek gerekir: Evde kitap okumak i in bile ya kitapl ktan ya da bir kitap dan kitap almak gibi. Bu nedenle serbest zaman etkinliklerinin planlamas nda da gidilecek yere olan yolculuk nem ta r. K sa s reli tatillerde genellikle ehre yak n g nl k gidilip gelinecek yerler tercih edilir. Yolculukta birka saatten ok zaman harcamaya istekli olmak ise hafta sonu tatilleri i in mesafe s n r n geni letirken ev d nda bir iki gece ge irecek olanlar ise daha da uza a gitmektedirler. Hafta sonu ku a n n geni li i ehirsel merkezin b y kl yle de ili kilidir; ge ilmesi gereken ehirsel alan ok geni se, zorunlu olarak metropoliten alan i inde ya da yak n nda kalmak gerekebilmektedir. Ula m ara lar ndaki s rekli geli me ve yollardaki iyile me daha k sa zamanlar i in daha uzak mesafleri kat etmeyi m mk n k lmaktad r.

Turizm, en basit anlamyla dinlenmek ve tatil geirmek amacyla yolculua kmaktr. Ancak, dinlenmek ve tatil ge irmek d ndaki ama larla yap lan seyahatlerin de turizmin kapsam i inde kalmas daha karma k tan mlara da g t rm t r. D nya Turizm rg t (1991) (World Tourism Organization) turizmi kendi ola an evresinin d nda bir yere, belirlenmi bir s reden daha az kalmamak zere giden ve temel amac ziyaret etti i yerde para kazan lan bir faaliyet denemesi d nda seyahat etmek olan ki inin etkinlikleri eklinde tan mlamaktad r. Olal (1982), s rekli kal ekline d n memek ve gelir sa lay c bir meslekle u ra mamak kayd yla yabanc lar n, ge ici bir s re i in herhangi bir lkede kal lar ndan do an olay ve ili kilerin b t n eklinde tan mlam t r. Tribe (2011) turizmi serbest zaman etkinli i yerine getirmek, tatil yapmak, i ve profesyonel ama lar ya da di er turizm ama lar i in en az bir gece bir yeri ziyaret olarak tan mlamaktad r. Bu tan mdaki ziyaret kelimesi, normalde ya anan ev ve i yeri d ndan bir yere ge ici hareket anlam ta maktad r. Bu tan ma g re turizm, bir yere seyahat etmek, orada e lendinlen etkinlikleri yaparak konaklamakt r.

Turizmin ile ilgili tanmlarn baz ortak zellikleri; a) Seyahatin devaml ikamet edilen ve al lan yerin d na yap lmas , b) Konaklama s ras nda turizm sekt r n n retti i mal ve hizmetlerin al nmas , c) Konaklaman n ge ici olmas , d) Gelir elde etme amac n n bulunmamas , e) S rekli ikamet ettikleri yere geri d nmesi eklindedir. Turizm, insanlar n bir yerden ba ka bir yere ho vakit ge irme, arkada veya akraba ziyaret etme gibi nedenlerle seyahat etmesidir. Bu a dan bakt m zda turizm g n ll ve ge ici hareketlili in bir e ididir. Siyasi ve evresel nedenlerle insanlar n hareketlili i turizm tan m d nda kalmaktad r. Ge ici hareketlilik kavram ise son derece geni kapsaml d r. Ho vakit ge irmek i in seyahat, sa l k i in seyahat, e itim ama l seyahat, ikincil konuta seyahat, tatilde al ma ve i seyahatinin de turizmin ge ici hareketlili i kavram n n i ine girdi i g zden ka r lmamal d r (Lew vd., 2008). Turizm: Ge ici ya da s rekli olarak i tutma ve para kazanma amac na ba l olmayan konaklama ve yolculuklar ndan do an ili kiler b t n d r.

Turistik ekicilikler son derece eitlidir. Turistik ekicilikler farkl ilgi alanlarna gre deiik l eklerde olabilir. u ekilde somutla t rabiliriz; stanbul ehir olarak bir cazibe merkezi olarak kabul edilir. stanbul da yer alan Topkap Saray , Emirgan Korusu, Kad k y skelesi de farkl l eklerde cazibe merkezleridir. ekicilik unsurlar farkl ekillerde s n fland r labilir. nl binalar, da lar veya tema parklar ekicilikleri ekillerine g re s n fland rmaya rnek te kil eder. Deneyime g re s n fland rma ise; e lendinlen, rahatlama, e lence ve e itim eklinde olabilir. Ula t rma, konaklama, yeme ve i me ve ekiciliklerden olu an sekt rler turizm end strisini olu turmaktad r ve hepsi hizmet end strileridir. Bu hizmet end strilerinin ortak pazar ve m terileri turistlerdir. Turizm d nyan n en b y k end strisi olmas na ra men, geleneksel end strilerde oldu u gibi anlaml bir ekilde r n e itlilikleri i erisinde genel tek bir r n ile birle tirmek a kl kla yap lamamaktad r. Bu nedenledir ki turizm maddi bir r n de ildir. Turizm sat n al nan ve bellekte uzun s re tutulabilen bir deneyimdir. Turizm ara t rmalar nda genel yakla m arz ve talebi ayr ayr incelemek y n ndedir. Talep taraf ndan bak ld nda turistik ekicilikler ve tesisler pazar olu turmaktad r. nsanlar n seyahat etmeyi se me nedenleri ve baz etkinlikleri tercih etme nedenleri turizm talebinin konular d r. Mek nsal a dan bak ld nda turistik bir yer i in pazar ya da m terinin belirlenmesi de turizm talebidir.

Arz tarafndan bakldnda turizm, turistlerin ulaabilecekleri turistik yerin kaynaklardr. Tesisleri ve spor sahalar ndan tutun da park lar, k y lar ve e lence olanaklar na kadar b t n ekicilik e itlerini kapsar. Turizm arz ayr ca, ula m, konaklama ve yeme i me altyap s n , seyahat acentas , e lendinlen programlar ve etkinlikleri gibi hizmetleri de i erir. Fakat u ger ek unutulmamal d r ki turizmin olabilmesi i in turistlerin ve turistik bir yerin ya da turistik ekiciliklerin olmas gerekir. Turistik ekiciliklerin turistlerin beklentilerini kar lamak zere de i tirildi i dikkatten ka mamal d r. Yani turistler turistik yerleri ekillendirmede etkili olurlar (Lew vd., 2008). Bu durum en g zel Nev ehir de Peri Bacalar Turizm B lgesi ndekigeli me ile a klanabilir. B lge turizmi Peri Bacalar i indeki kaya oyma pansiyonlarda ba lam t r. B lgedeki konaklama tesisleri turizmin talebinin artmas do rultusunda de i ime u ram t r. ncelikle ok katl modern mimari ile ekillenmi otellere d n m ya anm t r. Ancak turistlerin b lgede bu t r tesislere talebinin y ksek olmamas sonucunda, g n m zde kaya oyma ya da eski evlerin yenilenmesi (restorasyonu) ile d zenlenmi , co rafi g r n me uyumlu butik oteller yayg nla m t r. Turistik merkezler kendilerini ziyaret eden turistlerin zelliklerine ba l olarak de i mekte ve geli mektedir. Yeni bir turistik merkez, kendisinden farkl eyleri merkeze alan (d a d n k - allosentrik) macerac turistler taraf ndan ke fedilir ve bu turistleri di er turistler izler. Zaman i inde i e d n k, macerac olmayan turistler taraf ndan da tercih edilebilir. Turizme ve e lendinlen etkinliklerine kat lma do rudan insan n ruh hali ile ilgilidir. Turizm talebi son derece e itli ve g recelidir. Seyahat ve turizme kat lmak, sayahat end stirisinin geni sosyoekonomik yap s ve sosyal normlar taraf ndan ekillendirilmektedir (Lew vd., 2008).

Turizm arz aslnda turizm ekicilikleridir. Turizm arz ilk olarak iletilebilir kaynaklar, ikinci unsur olarak pazarlanabilir r n ve imgeyi nc unsur olarak kendine zg bir karakteri ve g r n m olan bir yerin b t n nden olu maktad r. Turistik ekicilikler her eyden nce isimleri ile an l rlar, bu bir ehir olabilece i gibi bir k k bir kasaba da olabilir. Daha sonra konaklama, restoran ve perakende sat yapan i letmeler listelenir. Turizm arz i in di er bir s n flama co rafi, sosyal, k lt rel, teknolojik ve dini ekicikler eklindedir. Turistler i in haz rlanan rehber kitaplar nda ise daha genel bir s n flama g r l r. Genellikle rehber kitaplarda en nemli turistik alanlar s ralan r. Turistik hat ra hediyelik e ya, restoran, konaklama i letmeleri, m zeler, e lence i letmeleri, spor ve e lendinlen i letmeleri kategoriler halinde verilir. Turistik ekiciliklerin mek nsal, kapasite ve d nemsel do alar bulunmaktad r. Mek nsal olarak bak ld nda bir alandan, bir ehre, bir b lgeye, bir lkeye ve bir k taya kadar de i im g stermektedir. Asya K tas n n ekicilikleri, Vietnam n ekicilikleri, Da Nang ehrinin ekicilikleri, Marbel Mountains B lgesi nin ekicilikleri ve Lady Buddha Heykeli nin ekicilikleri farkl l eklerde ekiciliklere rnek verilebilir. Turizm planlamas ve pazarlanmas nda co rafi gruplamalar nemli olmas nedeniyle l ek g z n nde bulundurulmal d r. Turizm pazarlamac lar k k l ekte belirgin bir imaj geni ekici komplekslere g re daha kolay pazarlamaktad rlar. Vietnam, Da Nong daki Lady Buddha Heykeli ile Paris teki Eyfel Kulesi gibi. ekiciliklerin d nemsel yap s bulunabilmektedir. Olimpiyat oyunlar gibi devasa bir ekicilik sadece k sa bir d nem i in ge erlidir. Kayak yapmak, y zmek, g ne lenmek gibi iklime ba l ekicilikler mevsimsel yap ya sahiptir. Turizm planlamac lar n n dikkat etmesi gereken bir di er konu ise ekicilik kapasitesidir. Olimpiyat oyunlar nda, karnavallarda oldu u gibi baz ekicilikler di erlerinden daha fazla turist ekmektedir.

1. Gzde meknlardan oluan ekirdekte, bozulmam evrede ve en dtaki korunmu ku akta yer alan 2. Uzak ve izole olmu 3. Yap land r lm ya da yap land r lmam geli me g steren 4. Planlanm veya planlanmam altyap ya sahip 5. Ula labilen veya ula lamayan 6. Turlar n d zenlendi i k melenmi ekiciliklerde yer alan 7. K rsal, yar ehirsel ve ehirsel alanlarda bulunan 8. Yerel, b lgesel, ulusal veya uluslararas l ekte olanlar 9. Sanat veya end striye dayal olanlar 10. Yava veya h zl b y yenler 11. K k, orta veya b y k kapasiyete sahip olanlar 12. Bir etkinli e dayal olan, ge ici, mevsimsel veya s rekli olan 13. Yaln z veya grup halinde ziyaret edilen. Tabi bu ekiciliklerin mek nsal yap lar n n nas l alg land da nemli bir konudur (Lew vd., 2008). Turizm, en basit bir sistem halinde al n rsa, ana mek nsal unsurdan meydana gelir: Turistlerin ya ad yerler (turist g nderen b lgeler); bu alanlar seyahat etme arzusu duyuran itici g lere sahiptir. nsanlar n gezmek zere gittikleri yerler (turistleri alan b lgeler); bu alanlar seyahat etme arzusu duyulan ekiciliklere sahiptir. Turist g nderen ve alan yerler aras ndayap lan yolculuklar.

Turizm, gnll ve geici olarak yer deitirmedir. Turizmde insanlar, devaml ya ad klar yerin s n rlar d na k p seyahat etmekte, ba ka bir yerde konaklay p, orada turizm ad na retilmi mal ve hizmetlere ula makta ve b ylece turizm ama l k sa s reli g leri meydana getirmektedir. Bir turizm hareketinin do abilmesi i in ge ici yer de i tirmenin ger ekle mesi ancak ula m sistemleri ile meydana gelebilir. yi bir ula t rma sistemi kurulmaks z n turizm ve seyahat etkinliklerinin geli tirilmesinden de bahsedilemez (Y ksek, 2008: 294). Bir b lgenin turizm kaynaklar ve hizmetlerinin de eri ancak turistlerin eri mesiyle anlam kazan r. Ula m kolayl klar bir yerde turizmin do u unu ve geli mesini te vik ederken, geli en turizm de o b lgede ula m altyap s n n iyile tirilmesine yol a arak hizmet kalitesini art rmakta ve sonu ta b lgesel sosyo- ekonomik kalk nma ger ekle mektedir. Yak n tarihlere kadar askeri ve ekonomik ihtiya lara g re ekillenmi olan ula t rma sistemleri ve onlar n ara lar , turizmin gittik e b y yen ekonomik de eri kar s nda turizm temelli de i imlere sahne olmaktad r. Yer de i tirme insanl k tarihi kadar eskidir.

lk insanlar geimlerini toplayclk ve avclkla salamalar nedeniyle ya amsal ama larla yer de i tirmi lerdir. Tar m n, yerle ik hayat n ve zanaat n geli mesi ile de de i toku yani ticaret ama l seyahatler yap lm t r. Seyahat, tekerle i, paray ve yaz y icat eden S merler ile (M 4000 li y larda) ba lam t r denilebilir (Barut ugil, 1984). Tekerle in icad ve ticaretin geli mesi ta mac l geli tirmi , e itlendirmi tir. Tekerlekli ara lar ise yol a lar n n do mas na neden olmu tur. lk a larda seyahatler, genel olarak lkeler aras ticari ili kiler nedeniyle yap lm t r. Fenikeliler, inliler ve Hintliler ticari ama la seyahat etmi lerdir. M s r daki piramit ve tap naklar n ziyaret edilmesi nedeniyle inan , Yunanl larda olimpiyatlara kat lmak i in spor ama l seyahatler ger ekle mi tir. M 700 lerde Heredot, M 64-24 aras nda Amasyal Strabon ilk gezginlerdendir. Romal lar e lence, sa l k, i ve g rev ama l seyahatler yapm lard r. Eski Yunanl lar ve Romal lar i in kapl ca turizmi son derece nemli olmu tur.

Ortaada dini turizm ne kmtr. Hristiyanlk ve Mslmanlk ile birlikte dini nedenlerle seyahatler yap lm t r (Y ld z, 2011). Marco Polo ve bn Batuta bu d nemin nemli seyyahlar d r. Yak n a da Bat d nyas nda, yeni s m rgelerin ke fi ve ticaret yollar na se enekler olu turmas amac yla yolculuklar yap lm t r. Osmanl mparatorlu u nda ise fetih ama l yer de i tirmeler olmu tur. Atl arabalar Avrupa da seyahatleri h zland rm t r. As l turizm hareketlili inin h zlanmas ise buhar g c ile hareket eden gemilerin ve trenlerin al maya ba lamas ile keyif ama l seyahatlerin geni kitlelere ula mas ile olmu tur. Turizmin a m zdaki i erik ve boyutlara ula mas nda en nemli rol demir yolu devrimi stlenmi tir (Eralp, 1983). T urizm hareketlili i, demir yolu ta mac l ndaki geli meler ile birlikte ba lam t r. 1825 y l nda ngiltere de ilk tren yolculu u yap lm t r. Stokthon- Darlington ehirleri aras nda d enen demir yolu zerinde yolcu ta nm t r. Bu seyahat a da turizme ge i olarak kabul edilebilir. Bu tarihten itibaren ula t rma sistemlerindeki ilerlemeler, turizmi de geli tirmi tir. G r ld gibi ula t rma alan ndaki geli meler turizmi etkileyen en nemli fakt rlerden biridir. S rekli etkile im ve geli im halinde olan bu iki sekt r d nya ticaretinde de nemli bir paya sahiptir (Y ksek, 2012: 3).

Yolcu tamaclnda, uzun, ksa ve orta mesafeli ulamdan sz etmek mmkndr. zellikle uzun ve orta mesafeli seyahatlerde hava yolu ta mac l tercih edilirken, k sa mesafeli seyahatlerde kara ve demir yolu ta mac l tercih edilmektedir. Altyap , yani yol a lar daha ok fiziki co rafyaya uyumlu olmak durumundad r. Bu uyum zorunlulu u zellikle demir yolu ve kara yolunda somut bi imde ortaya kar. Sistemin styap s n ise ta ma ara lar olu turur (Eralp, 1983). Esas olarak ula t rma sistemleri d rt ana ebekeden meydana gelmi tir. Bunlar; demir yolu, kara yolu, deniz yolu ve hava yoludur. G l, nehir, kanal ve baraj gibi su yollar nda da ula t rma s z konusudur. Daha nce de s ylendi i gibi bir yeri turizm end strisine kazand rabilmek i in ncelikle ula labilirli i sa lamak gerekir. Turistler yer de i tirirken var noktalar na bir ya da birka ula t rma sistemini kullanarak ula rlar. Ula t rma sisteminin se iminde turizm b lgesinin co rafi konumu nemli bir etkendir. K y da olmayan bir turizm merkezine deniz yolu ile ula lamayaca gibi mevsim ve hava ko ullar da nemlidir. Baz zel hava ko ullar nda hava yolu ula m kullan lamad gibi karl ve buzlanmal zamanlarda kara yolu ula m daha elveri siz olabilmektedir.

Demir yolunun tarihsel gemii, turizmin geliim tarihini yanstr. Bir ehirden b r ne ok say da insan n k sa s rede ta nabilmesi, 1841 y l nda Thomas Cook un ilk seyahat acentas n kurmas ve toplu gezi programlar d zenlemesi ile ba lar. Leicester-Laughborough aras nda y lda 570 ki iyi seyahat ettirmi tir. 1844 y l na gelindi inde ngiltere de demir yolu ile ta nan yolcu say s 23 milyon ki iye ula m t r. Bu y ldan itibaren demir yolu ta mas nda yolcular n can g venli i ve rahatl a s ndan i letmelerin y k ml l kleri ve denetimlerini d zenleyen yasalar kar lm t r. 1854 y l nda, 18 milyon n fuslu ngiltere de trenle ta nan yolcu say s 79 milyon ki iye ula m t r. 19. y zy lda limanlara kadar uzanan demiryollar ile i kesimler k y lara ba lanm t r ve toplu ta malar ger ekle meye ba lam t r (Eralp, 1983). ABD de, GeorgePullman n, yatar koltuklu vagonlar bulunan pulman ta y c y geli tirmesiyle demir yolu ile seyahatte b y k ilerleme olmu tur. Art k uzun mesafelere ula mak daha kolay olmu tur. Demir yolu, 1930 larda motorlu ara lar n ve karayollar n n, 1950 lerden itibaren hava yolu ta mac l n n geli mesiyle nemini yitirmi tir. 1980 lerden sonra ikinci demir yolu devrimi s recine girilmi tir.

zellikle hzl tren teknolojisindeki gelimeler, hzl tren ann giderek yaygnlamasna ve t neller, viyad kler, k pr ler zerinden k ylere kadar sokulmas n beraberinde getirmi tir. G n m zde garlar n ehir merkezlerinde yer almas , hava ve deniz limanlar na ba lant lar n olmas ise demir yolunun rekabet g c n artt rmaktad r. a m zda h zl trenler sayesinde demir yolu, zellikle ya l lar ve ocuklu aileler taraf ndan tercih edilen bir ula m sistemidir. H zl trenlerle g venli ve rahat bir ekilde k sa s rede ula m sa lanabilmektedir. Demir yolu, g venli ve kitle turizmi i in en ucuz ula m arac d r. Demir yolu bu zelli i ile sosyal turizmi desteklemektedir. Demir yolu turizmde arz kaynaklar na ula mada belirli bir hat zerinde en fazla yolcu ve y k ta ma zelli ine sahiptir. Bunlara ek olarak geceleme, yeme - i me, rahat hareket etme gibi yolculuk konforu sunmaktad r. Ayr ca, seyahat s ras nda g zerg h seyredebilme, bisiklet, motosiklet, otomobil gibi ta tlar n ta nmas na olanak vermesi, turistik seyahatlerde trenin tercih edilme nedenlerinden di erleridir (Baykal, 2013). Demir yolunun turistik etkinliklere en nemli katk s n n, bireysel olarak turizm etkinliklerine kat lanlar n hareket yeteneklerini ok artt rmas ve g venilir bir ta mac l k t r olarak nemli merkezleri birbirine ba lamas g sterilebilir. Teknolojik geli melerin s rekli olmas , trenlerin de h zlar n n giderek y kselmesine ve ekiciliklerinin artmas na neden olmaktad r (Y ksek ve Ar kan, 2015: 69).

Kara yolunun turizmde kullanlmas, kara yolu ulatrmasnda atl arabalar yerine motorun kullan m ile ba lam t r. Kara yolu ula t rmas ndaki yenilikler ngiltere de ba lam t r. ok eritli yollar (otobanlar) ise 1930 larda Almanya da in a edilmi tir. 1901 y l ndan itibaren otomobilin seri olarak retilmesi otomobil sat lar n h zland rm t r. Otomobil say s ndaki art , otoyollar n yap m ve konforlu otob slerin hizmete girmesi izlemi tir. Otomobil tatil al kanl n n yerle mesinde, tatil s kl n n artmas nda nemli bir rol oynam t r. Otomobil, di er hi bir ula m arac nda olmayacak derecede seyahat zg rl sa lamaktad r. Her seyahat mutlaka kara yolu ula m n i erir.

Seyahatin ana ulamnn demir yolu, denizyolu veya hava yolu ile ger ekle tirildi i hallerde bile ba lang c ve biti i o unlukla kara yolu ula m ile ger ekle ir. inde veya ok yak n nda ya anmad s rece tren istasyonuna da, limana da, havaliman na da eri im b y k l de kara yoluna ba l d r. Seyahate kan her turist, seyahatinin en az bir a amas nda kara yolu ula t rmas ndan yararlanmaktad r. Alternatif ula m arac say s n n di er ula m t rlerine g re daha fazla olmas kara yolunun en nemli zelliklerindendir (Y lmaz ve Ar kan, 2015b: 33). Destinasyon: Var yeri , seyahat eden ki inin ula mak istedi i lke, b lge, ehir, turistik alan. Kara yolu ula t rmas nda otomobiller, kap dan kap ya seyahat olana sa lamaktad r. Zaman, s re, mesafe, g zerg h tercihi, mola, cret, hatta yeme-i me ve al veri imk nlar tamamen seyahat edenin tercihine ba l d r.

Bu gelimeyi karayollar kenarnda motellerin, kafeteryalarn, restoranlarn ve alveri merkezlerinin kurulmas takip etmi tir. Otomobil kiralama olana n n olmas kara yolunun di er ula m sistemlerine bir kere daha st nl k sa lamas na neden olmu tur (Baykal, 2013). Kiral k ara lar ehir i i ula mda en ok tercih edilen y ntemdir. Taksi yayg n bir ekilde kullan lan bir di er kara yolu ula m arac d r. Otob s yolculu u ise; turistlerin organize edilmi turlarda oldu u gibi, bireysel seyahatleri i in de se ti i bir di er ula m e ididir. Otob sler, ehir i i turistik turlarda da kullan lmaktad r. Otob sler, trenlerden daha fazla g zerg hta hizmet vermektedirler, bu da onlar n rekabet ans n y kseltmektedir. Bisiklet genellikle destinasyon i i ula mda kullan lsa da son y llarda destinasyonlar aras yolculuklarda da tercih edilen bir ula m arac haline gelmi tir (Y lmaz ve Ar kan, 2015a: 14). Karavanlar en ok seyahat zg rl veren ula m arac d r. Karavanlar konaklama olana da vermektedir. G n m zde kamp ve karavan turizmi i in zel alanlar ayr lmaktad r (Baykal, 2013). Kara yolu, heryere ula abilmesi, di er ula m sistemleri ile uyum sa layabilmesi st nl kleri ile turizmin da l nda ve turizm t rlerinin e itlenmesinde etkili olmu tur. G zerg h Turizminin geli mesinde en b y k etken karayollar olmu tur. Ayr ca karayollar her yere ula abilirli i ile, ekoturizm, k rsal turizm, do a turizmi, ye il turizm, da y r y (trekking), atl ve bisikletli geziler gibi geli melere yol a m t r. Kitle turizminin girmemesi gereken ekosistem dengesi hassas b lgelere asfalt yollar n yap lmas yla evresel sorunlar n do mas nda kara yolunun etkisi tart lmaktad r. Hava kirlili i, g r lt , kolay ula m n turizmin h zl ve a r b y mesinde rol oynamas , s k ula m dokusunun arazi t ketimine yol a mas ve g rsel kirlilik olu turmas gibi sorunlardan kara yolu sorumlu tutulmaktad r (Baykal, 2013).

Buhar gc ve pervane gemi teknolojisinde gerekletirilen iki nemli icattr ve bu sayede a k deniz gemicili i d zenli ve ola an bir ta mac l a d n m t r. A k denizlerde yolcu ta ma gereksinmesi y ksek tonajl gemi yap m na neden olmu tur. 1957 y l nda u aklar n devreye girmesine kadar, Atlas Okyanusu nda k talar aras seyahatler transatlantik ad verilen gemilerle yap lmakta idi. Feribotlar, denizlerde, nehirlerde ve g llerde ula m hizmeti vermektedir. Feribot rotalar , demir yolu ve kara yolu ula t rma hizmetleri aras nda ba lant y sa layan ara bir ula t rma unsuru olarak i lev g rmektedir. Feribotlar hem insan, hem de ara ta yabilmektedir. Havayollar geli ene kadar, k talar aras ve kara-ada, ada-ada aras ula mda tek ba lant y deniz yollar sa lam t r. G n m zde ise; kruvaziyer turizmi, yat turizmi, feribot ta mac l , tekne gezileri gibi farkl uygulamalarla turizmde pay sahibidir. Kurivaziyer gemileri konfor bak m ndan en geli mi turistik ula t rma arac d r. Kruvaziyer gemileri, tatil mek n n n kendisidir.

Gnmzde, denizyolunun turizmde ulam, konaklama, elence, spor, alveri, liman ve ard lkesini ziyaret gibi ama larla b t nle ti ini, organize turlar n bir par as olarak kullan ld n g rmekteyiz (Baykal, 2013). Yat turizmi, i denizlerde, genellikle k sa mesafelerde ve kruvaziyer turizmine g re daha bireysel l eklerde yap lmaktad r. Yat turizminde de kullan lan belirli rotalar, karaya k lan belirli limanlar vard r. Turizm sekt r nde ok nemli bir yere sahip olan yat turizmi turistin yata ula mas , belirli bir gezinti sonunda tekneyi terk etmesi aras nda ger ekle en t m turistik faaliyetler olarak tan mlanmaktad r (Y ksek, 2012: 19). klimin t m elemanlar , turizm ama l denizyolu ta mac l nda rotay ve mevsimi belirleyen nemli bir co rafi fakt rd r. Yerel hava ko ullar , seferlerin iptaline veya rota de i ikliklerine, s renin uzamas na yol a abilmektedir. Bulutlu, ya l , f rt nal , sisli havalar yolcu memnuniyetini azaltmaktad r. K y ekilleri, gel-git olaylar , liman hizmetleri, g venlik gibi konular da turizmde denizyolu kullan m nda s n rlama yaratan unsurlardand r.

Gller ve akarsularda, bu sulara uygun gemilerle organize gnbirlik geziler yaygn olarak kullan lmaktad r. G n m zde kruvaziyer turizmi, deniz ve akarsularda hatta akarsu kanallar nda yap lmaktad r. G llerin ve akarsular n turizmde kullan lmas , denizlerdeki kruvaziyer turizmi mant ile e de erdir: konaklama, yeme-i me, e lence, belirli limanlarda ini ve yak n evresini ziyaretten ibarettir. G llerde ve akarsularda 1-2 g nden 10-15 g ne kadar uzayabilen organize kruvaziyer turlar d nda, k k tekne veya gemi turlar da yap lmaktad r. Genellikle tatil ge irmek zere bir yere gidenler, bu tip g n birlik turlara kat larak, su zerinden k y lar seyretme olana bulmaktad rlar. svi re g llerinde oldu u gibi talebi art rmak i in y zy ll k tarih vapurlar n kullan ld , gece yemekli turlar n d zenlendi i g r lmektedir. Bug n, turizm ula t rmas na katk veren ya da ba l ba na bir t r olarak turizmin uyguland ok say da akarsu vard r. Bunlar aras nda Nil, Tuna, Ren, Sen, Volga, Missisippi, Yangtze (Yang e), Li ve Amazon nehirleri say labilir. Venedik teki kanallar, baz k s mlar kanal h line getirilmi akarsular (Loire gibi), turizmin bir par as h line gelmi lerdir. G ller ise su zerinde d zenlenen geziler, k y lar birbirine ba layan kar l kl seferler, y zme, spor yapma, k y lar nda konaklama gibi etkinlikler er evesinde turizmle b t nle mi lerdir. Yine g llere d k len a layanlar, g l kenarlar ndaki batakl klar, sazl klar, tarihsel ve k lt rel sitler, turistlere ekici gelmekte ve paket turlar i inde pazarlanmaktad rlar (Baykal, 2013).

Havayollar, yakn tarih iinde en hzl gelien ulam sistemidir. II. D nya Sava ndan sonra havayollar , turizmde devasa bir y kselme s recine girmi tir. Bu y kseli te, teknolojik yeniliklerin getirdi i h z, konfor gibi st nl kler yan nda, indirimli biletlerden bedava biletlere kadar de i en kampanyalar, e-biletler, yerel havaalanlar n n ve u u filolar n n o almas , bir saatten bile k sa s ren k sa mesafelerdeki u u lar n artmas , paket tur konseptinde u a a yer verilmesi, tarifesiz seferlerin (charter) u u a konmas , d k cretli (low cost) hava yolu irketlerinin do mas , havaliman otellerinin kurulmas ve demir yolu-metro ba lant lar n n konulmas gibi bir ok uygulama, bug n hava yolu ta mac l n turizm ula t rmas nda zellikle kitle turizminde en nemli ula t rma sistemi yapm t r. B t n bunlara ek olarak turizmde hava yolu yaln zca bir ula m sistemi olmaktan km , turistik gezilerde de kullan lmaya ba lanm t r. S z gelimi balonla dola m, son y llarda turistlerin ilgi alan na girmi tir. Yenilik arayan, bilinmeyen yerleri ke fetmeye merakl , uzak egzotik lkelere gitmekten ekinmeyen turist tipi i in u ak rekabet st nl ne sahiptir (Baykal, 2013).

Turizm dinamik bir sektrdr, o nedenle turizmle ilgili her konuda bir hareket vardr. Turizm ula t rmas nda, turistlerin niteliksel ve niceliksel zellikleri de ta nmaktad r. B ylece hem seyahat esnas nda hem de gidilen yerde ok boyutlu de i iklikler meydana gelebilmektedir. S z gelimi g zerg h turizmi, kruvaziyer turizmi gibi ula t rmaya endeksli bir turizm hareketi, di er turistik olgular canland rmakta, sonu ta co rafi mek n zerinde do rudan ya da dolayl evresel etkiler olu abilmektedir. Uluslararas turizme kat lanlar her ge en y l artmaktad r. Turistler yeni ke fedilen co rafi mek nlara ta nd gibi, belirli alanlarda da evresel ve sosyal ta ma kapasitesini a an yo unla malara neden olabilmektedir. Ayr ca turist ak n n yo un oldu u g zerg hlarda a r kullan m sonucunda trafik s k kl klar , g r lt ve hava kirlili i g r lmektedir. Genellikle geli mi lkeler turist g ndermekte, az geli mi lkeler ise turist kabul etmektedir. Turist ak o unlukla uluslararas turizm kapsam nda kullan lan bir terimdir ve uzak mesafeleri i aret eder. Ancak, i k s mlardan k y lara, ehirlerden k y lara ve ehirlerden kayak merkezlerine do ru belirli g zerg hlar boyunca k sa mesafeli turist ak lar da vard r. Turist ak ayn zamanda turist trafi i ile rt mektedir. Turizme kat lanlar n say s na, dolay s yla ula m ara lar n n say s na ve sefer s kl na ba l olarak, turist ak nda yo unluk olabilmektedir.

Bu younluk, turizmin yksek ya da dk sezonuna gre deiir. Turist trafi inin yo unlu u en fazla kara yolunda hissedilir ve zellikle hafta sonu ya da bayram tatili gibi bellirli tarihlerde artar. Di er taraftan ya mur, kar, sis, don gibi olumsuz hava ko ullar nda da trafik yo unlu u artar. Limanlar, havalimanlar , garlar, terminaller gibi yolculu a k ve var noktalar nda s k kl klar ya anmaktad r. Uluslararas turist ak n n rotas n de i tirecek, engelleyecek, s n rlayacak, ak mesafesini uzatacak veya k saltacak pek ok etken vard r. Bunlar, ak n ba lad ve bitti i yer ile ak n ger ekle ti i rotalar n ba ta iklim olmak zere co rafi zellikleriyle yak ndan ili kilidir. G n m zde ekonomik, teknolojik, sosyal, siyasal, askeri durumlarla ve g venlik hizmetleriyle co rafi zelliklerden daha bask n bir ekilde etkili olmaktad r. Do al afetler, ekonomik krizler, yasal engeller, politik kararlar, vize, i birli i anla malar , ter r, salg n hastal klar ve sava lar gibi etkenler turist ak n n ekillenmesinde rol oynamaktad r (Baykal, 2015). Turist g nderen b lgeler veya lkeler ile turist kabul eden b lgeler veya lkeler aras nda ger ekle en geli -gidi e turist ak denilmektedir. Turizm ula t rmas nda en s k kullan lan s zc klerden biri de izlenen yol anlam na gelen rota d r. Rota, hem turistler i in hem de ula m ara lar i in kullan l r. Her ikisinin de bir k noktas vard r ve var noktas na ula mak i in bir yol izlenmek zorundad r

Her ulam sisteminin kendine zg rotas vardr. rnein doa korumac l na nem veren, yerel k lt re sayg y n planda tutan ekoturizm s z konusu oldu unda her yere motorlu ara larla ula lmamaktad r. Ekoturizmde daha ok k rsal yollar kullan lmakta, y r yerek, bisikletli ya da atl geziler tercih edilmektedir. Rota se imi tatil s resiyle de ilgilidir. lkemizde Nev ehir de Peri Bacalar Turizm B lgesi nde d zenlenen atl turlar, bir saatten ba lamakta bir aya kadar uzamaktad r. Bu durumda rg p, Avanos, G reme veya U hisar danba layan ve Peri Bacalar olu umlar n nmuhte emg rselli inin yer ald vadilerden ge ilerek Erciyes Da n n eteklerine kadar devam eden rotalara sahip turlar d zenlenmektedir. Hatta ok uzun s reli turlar talep edildi inde Nev ehir den stanbul a kadar rotalar belirlenebilmektedir. Turistler kimi zaman tatillerinde seyahati n plana al p konaklamay arka plana atmaktad rlar. Bu ekilde belirli yerlerde gecelemelerin yap ld , se ilen rotadan ayr lmayarak gezip-g rme-ke fetme ama l etkinlikler b t n ne G zerg h Turizmi denilmektedir ( zg , 1984).

Trkiye de Karadeniz Blgesi ve Peri Bacalar Turizm Blgesinde yaplan geziler, g zerg h ba ka bir ifade ile rota turizmine rnek g sterilebilir. Turizm koridorlar , belirli bir tema etraf nda bir veya birka b lgeyi i ine alacak ekilde turizmde b t nle me ve tamamlay c l k kavram na uygun olarak bir yap lanmay i ine alabilir. Nitekim bir vadiyi, bir da ete ini, bir k y y kilometrelerce izleyen kara yolu ve demiryollar nda milyonlarca turist seyahat eder. Turizm b lgelerine ve sayfiye yerlerine turist ak n sa layan turizm koridorlar n n analizi turizm planlamas a s ndan ok nemlidir ( zg , 1998). Bu durumda zne ula t rmad r ve temaya uygun yollar se ilerek altyap ve st yap hizmetleri yenilenir. T rkiye Turizm Stratejisi 2023 te Turizm Geli im Koridorlar n n olu turulmas hedeflenmektedir (K lt r ve Turizm Bakanl , 2007). Planda 7 adet Turizm Geli im Koridoru nerilmektedir (Baykal, 2015). Uluslararas turizm veya i turizm ula m nda izlenen rotalar n olu turdu u, turist ak n n ger ekle ti i belirli hatlar bulunmaktad r. Bu hatlar, zamanla gelenekselle erek ve kal pla arak birer turizm koridoru haline gelir. Koridor s zc mek nla ili kilidir ve turizm ula t rmas n n co rafi boyutuna i aret eder