Historical Roots of Modern Administration and Governing Structures

Urzdy Historyczne korzenie wsp czesnej administracji

Periodyzacja Monarchia patrymonialna po owa X w. do 1320 r.: Monarchia wczesnopatrymonialna - po owa X w. do 1138 r. Rozbicie dzielnicowe 1138 r.-1320 r. Monarchia stanowa- 1320 r.- 1454 r. (1505 r.) Rzeczpospolita szlachecka 1454 r.(1505 r.)-1795 r.: Demokracja szlachecka 1454 r. (1505 r.)-1652 r. Oligarchia magnacka 1652-1764 r. Okres reform 1764-1793 r. 2

Periodyzacja Okres zabor w: Ksi stwo Warszawskie 1807-1815 Kr lestwo Polskie 1815-1914 Zab r pruski 1772-1918 Zab r austriacki 1772-1918 Okres I wojny wiatowej- 1914-1918 II Rzeczpospolita 1918-1939 Okres II wojny wiatowej Okres kszta towania w adzy ludowej - 1944-1952 Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1952- 1989 3

Wojewoda Monarchia patrymonialna Najwy szy urz d monarchii wczesnopatrymonialnej Nosi tytu komesa pa acowego- comes palatinus Zast pca monarchy na dworze; Dow dztwo wojskowe- ten, kt ry wodzi woj w- wojewoda; Zast pstwo w s dach na dworze; Wzrost znaczenia w okresie rozbicia dzielnicowego: Wojewoda krakowski- nosi tytu z bo ej aski , Przekszta cenie urz d w dworskich w ziemskie. 4

Wojewoda- Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka W monarchii stanowej wojewoda nale y do czterech urz d w dygnitarskich. Uprawnienia: Przewodniczy radzie pan w ziemi i sejmikowi ziemskiemu (zawsze w sejmiku elekcyjnym); Dowodzi pospolitym ruszeniem z wojew dztwa i doprowadza je na miejsce zborne; Jurysdykcja nad ydami; Taksy wojewodzi skie; Wchodzi do Rady Kr lewskiej, p niej do Senatu. Zasady obejmowania urz du okre li przywilej koszycki z 1374 r. (Szlachcic osiada y w danej ziemi, posesjonat). 5

Wojewoda- Ksi stwo Warszawskie i Kr lestwo Polskie W Ksi stwie Warszawskim i Kr lestwie Polskim wojewodowie otrzymali tytu senator w. By y to urz dydo ywotnie mianowane przez kr la. 6

Wojewoda- II Rzeczpospolita W momencie odzyskania niepodleg o cipowo ano wojew dztwa ustaw tymczasow z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji w adz administracyjnych II instancji; Uzupe nienie przepis w przynios a Konstytucja Marcowa; Ca o ciowa koncepcja budowy struktury i funkcjonowania organ w administracji rz dowejpojawi asi w rozporz dzeniu Prezydenta RP z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie dzia aniaw adz administracji og lnej 7

Wojewoda- II Rzeczpospolita Na czele wojew dztwa sta wojewoda, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej powo ywany na przedstawiony jej przez Ministra Spraw Wewn trznych. Wojewoda pod wzgl dem osobowym podlega Ministrowi Spraw Wewn trznych , a pod wzgl dem s u bowym, zale nie od rodzaju sprawy - Prezesowi Rady Ministr w oraz ministrom kieruj cym okre lonymi dzia ami administracji. Wojewoda pe ni dwie funkcje: przedstawiciela rz du, szefa administracji og lnej (tzn. tych dzia w administracji, kt re by y bezpo rednio zespolone we w adzach administracji og lnej). wniosek Rady Ministr w, 8

Wojewoda- II Rzeczpospolita Jako przedstawiciel rz du wojewoda mia prawo i obowi zek: reprezentowania wy cznego wyst pieniach, o ile Prezes Rady Ministr w nie wys a swego delegata, uzgadniania dzia alno ci ca ej wojew dztwa w my l zasadniczej linii dzia alno cirz du, og lnego nadzoru nad sprawami osobowymi funkcjonariuszy pa stwowych, ze stanowiska bezpiecze stwa i spokoju publicznego, uzgadniania dzia alno ci administracji gospodarczych wojew dztwa z potrzebami obrony pa stwa, obj cia, w razie og oszenia mobilizacji lub stanu wojennego - na mocy uchwa y Rady Ministr w - kierownictwa ca ej administracji pa stwowej, z wyj tkiem administracji wojskowej, wymiaru sprawiedliwo ci oraz poczt i telegraf w. rz du przy uroczystych administracji na obszarze cywilnej i interes w

Wojewoda- II Rzeczpospolita Rozporz dzanienarzuca oobowi zek uzgadniania z wojewod przez naczelnik w w adz i urz d wpodleg ychbezpo redniow adzom centralnym (z wyj tkiemw adz wojskowych, s dowych, szkolnych i kolejowych w sprawach technicznych i bezpiecze stwa ruchu kolejowego) projekt w zarz dze natury og lnej lub maj cych szczeg lne znaczenie dla polityki rz du. Inicjatywa wydania takiego zarz dzeniamog awyj r wnie od wojewody. Ministr w mog a upowa ni wojewod ca kowitego lub cz ciowego wykonania: zarz dze w adz centralnych, kt re wojewoda uwa a za sprzeczne z zarz dzeniami innych w adz centralnych b d te za niekorzystne dla pa stwa z uwagi na zmian okoliczno ci faktycznych; zarz dze w adzpa stwowych na obszarze wojew dztwa, kt re wojewoda uzna za sprzeczne z zasadami sformu owanymi przez w adze centralne lub niekorzystne dla pa stwa. Wojewoda mia r wnie prawo administracyjnych i organ w zak ad wpa stwowychdzia aj cych w obr bie wojew dztwa (z wyj tkiemw adz wojskowych, s dowych, szkolnych i kolejowych) w okre lonych przepisami sprawach. do dania wstrzymania da wyja nie od organ w 10

Wojewoda- II Rzeczpospolita Wojewoda zwo ywa okresowe zebrania naczelnik w w adz i urz d w pa stwowychpodlegaj cychbezpo redniow adzom centralnym, a nie zespolon z administracj og ln w celu realizacji zadania polegaj cego na uzgadnianiu dzia alno ci wszystkich pa stwowejmi dzysob i z zasadnicz lini dzia alno cirz du. Wojewoda posiada uprawnienia do osobistego uczestnictwa w posiedzeniach wszystkich kolegialnych organ w administracyjnych z wyj tkiem administracji wojskowej, s dowej i innych, m g zabiera g os w dowolnym czasie, a nawet obj przewodnictwo w debatach. Mia prawo wydawania opinii o osobach przyjmowanych do s u by pa stwowej lub wyznaczonych na stanowiska kierownicze, Mia prawo czuwania nad nale ytymuwzgl dnianiem interes w obrony pa stwa przez wszystkie dzia y administracji. Wojewoda mia r wnie prawo komunikowania si z organami dzia aj cymi na terenie wojew dztwa oraz sk adania wniosk w i spostrze e wszystkim w adzom dzia w administracji do bie cego, bezpo redniego 11

Wojewoda- II Rzeczpospolita Jako zarz dzaniemszczeg owymidzia ami administracji terenowej i w tym zakresie by obowi zany: do wykonywania zalece w a ciwych ministr w. Sam za sprawowa nadz r osobowy i s u bowy nad podleg ymi organami administracyjnymi; Przewodniczy pomocniczym organom kolegialnym (radom i wydzia om wojew dzkim). szef administracji og lnej - wojewoda zajmowa si Odr bnie zbudowana by a organizacja wojew dztwa l skiego. 12

Wojewoda- II Rzeczpospolita Wojewoda mia prawo: wydawania polece i wskaz wek podleg ym organom administracji, rozstrzygania odwo a od orzecze i zarz dze wydanych przez administracyjne i samorz dowe organy ni szego szczebla, orzekania w niekt rych sprawach w I instancji, nadzorowania dzia alno ci organ w podleg ych, stanowienia powszechnie obowi zuj cych norm prawnych. 13

Wojewoda- 1944-1989 Dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 sierpnia 1944 r. wskazano jako organy wykonawcze administracji og lnej II instancji - urz dy wojew dzkie, na kt rych czele sta wojewoda mianowany przez PKWN, na podstawie wniosku kierownika resortu administracji publicznej i opinii Wojew dzkiej Rady Narodowej, Wojewoda wchodzi r wnie w sk ad Wojew dzkiej Rady Narodowej. Kontrol nad dzia alno ci wojewody sprawowa o Prezydium Wojew dzkiej Rady Narodowej, kt rej to wojewoda sk ada sprawozdania ze swojej dzia alno ci. Natomiast we wszystkich sprawach wchodz cych w zakres terytorialnego, wojewoda podlega decyzjom w a ciwych rad narodowych. kompetencji samorz du 14

Wojewoda- 1944-1989 Dekretem PKWN z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie dzia ania samorz du terytorialnego wskazano, i przewodnicz cym wydzia u wojew dzkiego jest z urz du wojewoda lub jego zast pca. Zadaniami wydzia u wojew dzkiego by o : przygotowanie spraw maj cych wej pod obrady wojew dzkiej rady narodowej lub jej prezydium; decydowanie we wszystkich sprawach niezastrze onych do decyzji rady lub jej prezydium; wykonywanie uchwa y rady lub jej prezydium; wykonywanie na zlecenie rady lub jej prezydium kontroli nad dzia alno ci organ w wykonawczych samorz du ni szego stopnia oraz organ w administracji pa stwowej; sprawowanie w adzy porz dkowej nad prezydentami, wiceprezydentami, cz onkami zarz d w miast wydzielonych, oraz cz onkami wydzia w powiatowych. wykonywanie innych czynno ci poruczonych mu przez ustawy; sk adanie sprawozda ze swej dzia alno ci prezydium w a ciwej rady narodowej, przynajmniej raz na miesi c 15

Wojewoda- 1944-1989 Ustaw z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej w adzypa stwowejpowo ano terenowe organy jednolitej w adzypa stwowej w gminach, miastach i dzielnicach wi kszych miast wojew dztwach, znosz c wojewody i wicewojewody oraz wydzia y wojew dzkie i urz dy wojew dzkie, kt rych kompetencje przej y rady narodowe odpowiednich stopni, zniesiono r wnie w tym samym roku zwi zkisamorz du terytorialnego, kt rych mienie przej opa stwo. oraz w powiatach stanowiska i r wnocze nie 16

Wojewoda- 1944-1989 Ustawa z 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych reaktywowa aurz d wojewody. Odt d wojewoda na szczeblu wojew dzkim, ewentualnie prezydent miasta w miastach uznanych za odr bne wojew dztwa, miastach podzielonych na dzielnice i miastach powy ej 300 tys. mieszka c w, a naczelnik miasta w innych miastach mieli sprawowa jednoosobowo administracj podporz dkowan bezpo rednio radom narodowym r wnie w tych jednostkach terytorialnych. Dopiero 25 lipca 1975 r. wprowadzono ustaw o dwustopniowym podziale administracyjnym Pa stwa oraz ustaw o zmianie ustawy o radach narodowych i wprowadzono podzia administracyjnego na 49 wojew dztw oraz utworzono wojew dzkie organy w adzy administracji pa stwowej. i 17

Wojewoda- 1944-1989 Organami w adzyby y odpowiednio wojewoda w wojew dztwie, a w wojew dztwie sto ecznym i miejskim Prezydent miasta, a w wojew dztwie wroc awskim i samym Wroc awiu wojewoda, za w miastach licz cychpowy ej 50 tys. mieszka c w oraz w miastach b d cychsiedzib wojew dzkich rad narodowych Prezydenci miast, a w miastach do 50 tys. mieszka c w Naczelnicy miast. Wojewod i Prezydenta Miasta powo ywa Prezes Rady Ministr w po zaopiniowaniu kandydata przez w a ciw rad narodow , ich powo anienast powa o na czas nieoznaczony i jedynie rada narodowa mog awyst pi o odwo anie ich ze stanowiska. Wojewodowie sprawowali administracj pa stwow dzia aj c na podstawie przepis w prawa oraz zgodnie z kierunkami ustalonymi przez organy nadrz dne Wojewoda by organem wykonawczym i zarz dzaj cym rady narodowej, sk adaj cym im sprawozdania z wykonania uchwa , wykonania planu spo eczno-gospodarczego rozwoju terenu oraz bud etu. 18

Wojewoda- 1944-1989 W celu wykonania ustawy o radach narodowych wydane zosta o rozporz dzenie Rady Ministr w z dnia 13 stycznia 1978 r. w sprawie statusu wojewody, zgodnie z kt rym wojewoda by przede wszystkim - przedstawicielem rz du - organem wykonawczym i zarz dzaj cym WRN oraz - terenowym organem administracji pa stwowej stopnia wojew dzkiego. Wojewoda mia wykonywa lub organizowa wykonanie na obszarze wojew dztwa zada wynikaj cych z ustaw, rozporz dze ,uchwa Rady Pa stwa, Rady Ministr w, zarz dze Prezesa Rady Ministr w i uchwa Wojew dzkiej Rady Narodowej. Wojewoda jako przedstawiciel rz duwykonywa wszystkie zadania zlecone mu rzez rz d lub Prezesa Rady Ministr w, a w ramach zada zleconych przez wy ej wymienione organy, koordynowa dzia alno wszystkich organ w jednostek gospodarki uspo ecznionej na obszarze wojew dztwa. administracji pa stwowej i

Wojewoda po 1989 r. Ustaw z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rz dowej administracji og lnej, do w a ciwo ci wojewod w przekazano okre lone w przepisach prawa zadania i kompetencje nale ce dotychczas do wojew dzkich rad narodowych oraz terenowych organ w administracji pa stwowej o w a ciwo ci og lnej i o w a ciwo ci szczeg lnej stopnia wojew dzkiego, je eli te zadania i kompetencje nie zosta y przekazane, w odr bnych ustawach, organom samorz du terytorialnego lub innym organom. Uzupe nieniem ustawy by a ustawa konstytucyjna z dnia 17 pa dziernika 1992 r., kt ra w art. 69 wskazywa a jedynie, i wojewoda jest organem administracji rz dowej i przedstawicielem Rady Ministr w w wojew dztwie. Ustaw z 5 czerwca 1998 r. o administracji rz dowej w wojew dztwie przeprowadzono prowadzono nawy podzia na 16 wojew dztw. Obecnie pozycj organizacyjno-prawn wojewody reguluje ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rz dowej w wojew dztwie z p . zm. likwidacj 49 wojew dztw i

Starosta Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka Urz d starosty wprowadzi Wac aw II kr l Czech, jednak umocnienie tego urz dunast pi za panowania W adys awa okietka i Kazimierza Wielkiego. Istnieli starostowie generalnie, ziemscy, grodowi, niegrodowi. Starostowie generalni to; wielkopolski, ruski, podolski, krakowski, p niej mudzki. Kompetencje: Skarbowe; Prawo wzywania pospolitego ruszenia do ko ca XIV w. Czuwanie nad przestrzeganiem publicznego; S dzenie w s dzie grodzkim z czterech artyku w grodzkich; Nadz r nad zamkami i kr lewszczyznami; Zasady obejmowania urz du starosty okre li przywilej koszycki z 1374 r.- starost m g zosta Polak szlachci urodzony w Koronie. bezpiecze stwa i porz dku

Starosta Monarchia stanowa i Rzeczpospolita szlachecka W stosunku do urz du starosty wyst powa a zasada incompatibilitas- w przywileju czerwi skim z 1422 r. zakazano czy urz d starosty i s dziego ziemskiego oraz w przywileju nieszawskim z 1454 zakazano czy urz d starosty z wojewod lub kasztelanem. Urz d starosty przesta istnie wraz z wprowadzaniem komisji porz dkowych cywilno-wojskowych w 1789 r.

Starosta w latach 1918-1998 W II Rzeczypospolitej starosta by organem administracji rz dowej w powiecie mianowanym przez Ministra Spraw Wewn trznych. Podlega wojewodzie i mia analogiczne kompetencje. W miastach powy ej 75 tys. utworzono powiaty miejskie ze starostami grodzkimi, na takie powiaty podzielona by ar wnie Warszawa. Od 1930 r. Gdynia mia a charakter powiatu wydzielonego zarz dzanego przez Komisarza Rz du. W latach 1944 1950 starosta by to podleg y wojewodzie kierownikiem administracji og lnej na terenie powiatu. Ustaw z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej w adzypa stwowej zniesiono wydzia y powiatowe oraz zarz dy miejskie i zarz dy gminne, a tak e starostwa, kt rych kompetencje przejmowa y Rady Narodowe odpowiedniego stopnia przejmuj c r wnie pracownik w zatrudnionych w dotychczasowych urz dach samorz dowych. Dnia 25 lipca 1975 r. wprowadzono ustaw o dwustopniowym podziale administracyjnym Pa stwa na 49 wojew dztw znosz ca powiaty. Restytucja powiat w nast pi austaw z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz dzie powiatowym.