Levels of Healthcare Services and Institutions in COVID-19 Situation

Bashkpunimi ndrmjet shrbimit t kujdesit sh ndet sor dhe mbrojtjes s f mij ve, n situat n e Covid-19-t

Cshtjet kryesore Nivelet e sh rbimit sh ndet sor dhe p rgjegj sit e secilit, n situat n e pandemis Detyrat dhe p rgjegj sit e kujdesit sh ndet sor par sor (KSHP) p r sh rbimet komunitare Urat e bashk punimit t KSHP dhe PMF

Nga mori shkas ky takim???? - Periudha e Fatkeq sis Natyrore p r arsye t epidemis nga Covid -19 - Udh zimi nr. 253 dat 10/04/2020 Kreu 2: Referimet tek sh rbimet sh ndet sore, shoq rore dhe psikologjike

Organizimi i shrbimeve shndetsore Sh rbimi par sor baza mjeku i familjes Sh rbimi dyt sor sh rbimet spitalore rajonale Sh rbimi terciar qendrat spitalore universitare Sh rbimet e sh ndetit publik dhe promocionit ofrohen n kuadrin e sh ndetit par sor dhe mb shteten dhe mbikqyren nga ISHP

Institucionet shndetsore kryesore p rgjegj se, n situat n aktuale Instituti I Sh ndetit Publik Sh rbimi urgjenc s Sh rbimi terciar QSUT dhe Spitali Universitar Shefqet Ndroqi

N nj proces bashkpunimi duhet t njohim sa m mir rolet dhe p rgjegj sit e secilit q t jemi t suksessh m .

Nivelet e shrbimit shndetsor Niveli terciar Niveli sekondar Niveli par sor

Kujdesi shndetsor parsor n shqip ri Nj sia baz e ofrimit t sh rbimeve t sh ndetit par sor n Shqip ri sht Qendra Sh ndet sore (QSH) N vendin ton kemi 412 QSH, kryesore. N nivel qarku sh rbimi drejtohet nga Drejtorit e Sh ndetit Publik (DSHP) dhe Drejtorit Rajonale t Fondit (DRF) P rjashtim sht Tirana ku sh rbimi sh ndet sor par sor shte organizuar dhe funksionon n baz t Autoritetit Sh ndet sor Rajonal (ASHR) dhe sht n var si t MSHMS

Sistemi referimit t pacientit

Sistemi referimit t pacientit Mjeku familjes Mjeku specialist n poliklinik Sh rbim sekondar/spitalor Sh rbim terciar

Kujdesi shndetsor parsor n shqipri QSH ofron sh rbime, sipas Paket s Baz t Sh rbimeve n Kujdesin Sh ndet sor Par sor (PBSHKSHP). QSH mund t ofroj edhe sh rbime t specializuara ambulatore, jasht (PBSHKSHP), t kontraktuara nga Fondi. QSH referimit t miratuar nga Ministri i Sh ndet sis ushtron veprimtarin duke zbatuar sistemin e

Kujdesi shndetsor parsor n shqipri QSH funksionojn si nj si autonome. QSH kontraktohen nga Fondi, p r sh rbimet sh ndet sore q ofrojn n p rmjet: Skem s s detyrueshme t sigurimeve sh ndet sore dhe Paket s Baz t Sh rbimeve t Kujdesit Par sor.

Kujdesi shndetsor parsor n shqipri Sipas Paket s Baz t Sh rbimeve t Kujdesit Sh ndet sor Par sor: do komun duhet t ket t pakt n nj qend r sh ndet sore, dhe do fshat duhet t ket nj ambulanc , ku sh rben t pakt n nj infermiere. Mesatarisht, n shkall vendi, do QSH mbulon nj popullat prej 8.000- 10.000 banor , Duke patur nj raport: mjek/pacient prej 1/2.500 dhe infermier/pacient prej 1/400. Po punonj s t sh rbimit psikosocial????/ Si adresohet dhe garantohet ky dimension i sh ndetit? Bazuar edhe n p rkufizmin e sh ndetit sipas ligjit shqiptar (Nr.10107, dat , 30.03.2009) ?

Shrbimet q ofrojn QSH prmblidhen n : 1. Kujdesin n rastet e urgjenc s; (gjith grupmoshat) 2. Kujdesin sh ndet sor p r mir rritjen e f mij ve; (0-14 vjec) 3. Kujdesin sh ndet sor p r grat dhe sh ndetin riprodhues; 4. Kujdesin sh ndet sor p r t rriturit; (14 65 vjec) 5. Kujdesin sh ndet sor p r t moshuarit; (mbi 65 vjec) 6. Kujdesin e sh ndetit mendor; (te gjith grupmoshat) 7. Promocionin dhe edukimin sh ndet sor. (t gjith grupmoshat)

Neni 6 pika 2 e ligjit NR. 10 107, DAT 30.3.2009, PR KUJDESIN SH NDET SOR N REPUBLIK N E SHQIP RIS , T NDRYSHUAR Kujdesi sh ndet sor par sor organizohet n m nyr t till q do person, me q ndrim t p rhersh m n Republik n e Shqip ris , t ket mund sin t p rdor ofruesit e kujdesit sh ndet sor par sor, t drejt n t zgjedh dhe t regjistrohet pran mjekut t familjes t ofruesit t kujdesit sh ndet sor par sor. .

Kujdesi n rastet e urgjencs Kujdesi parandalues dhe edukimi i pacientit/familjes Informim dhe edukim mbi parandalimin e aksidenteve t zakonshme n sht pi (lojrat,trupat e huaj, zjarri, rryma elektrike, mbytja, barnat, detergjent t); Informim e edukim mbi parandalimin e aksidenteve t zakonshme jasht sht pis ; Informim e edukim mbi dh nien e ndihm s s par n raste aksidentesh ose situatash t tjera akute; Prezantimi i kutis s ndihm s s shpejt n familje - p rb rja dhe p rdorimi i saj; Informim e edukim mbi parandalimin e aksidenteve automobilistike (njohja erregullave t siguris p r shofer t dhe kalimtar t). Informim e edukim ne lidhje me parandalimin e semundjeve infektive te urgjences (njohja e masave baze te kontrollit te semundjeve infektive).

Mjeku dhe infermieri I familjes duhet t jet I aft t identifikoj dhe referoj rastet e dhun s n familje Zbatoj parimet baz t manaxhimit mjek sor t incidenteve t d mtimit n mas dhe katastrofave

Kujdesin shndetsor pr mirrritjen e fmijve; Kujdesi sh ndet sor p r f mij t (0 -14 vje ) n QSh ofrohet me sh rbime parandaluese, (ndjekja e rritjes e zhvillimit, imunizimi, ushqyerja, k shillimi sipas mosh s p r rritjen dhe zhvillimin e sh ndetsh m si dhe mbrojtjen e f mij s nga dhuna dhe abuzimi), promovuese, edukuese, si dhe kurative n p rputhje me udh zuesit dhe protokollet klinike p rkat se n fuqi.

Kujdesin shndetsor pr mirrritjen e fmijve; T ofroj edukim sh ndet sor informacion dhe udh zime nd r t tjera p r: Menaxhimi i f mij ve t tjer n familje v llait, apo motr s m t madhe. T kryej testet depistuese t problemeve t zhvillimit, d gjimit dhe shikimit N muajin e 9-t f mij s t`i b het nj bilanc vler simi i zhvillimit i standardizuar dhe p r k t duhet t referohet tek pediatri zhvillimit t rrethit, ose tek Q ndra Komb tare p r Mir rritjen,Zhvillimin dhe Rehabilitimin e F mij ve n Tiran . N muajin e 18-t gjith f mij t duhen t kryejn testin e kontrollit p r autizmin dhe t referohen tek pediatri specialist p r zhvillimin e f mij s n poliklinik n e rrethit ose n spital n munges t tij n poliklinik , ose tek Q ndra Komb tare p r Mir rritjen, Zhvillimin dhe Rehabilitimin e F mij ve n Tiran .

N vitin e tret fmijt t referohen tek pediatri i zhvillimit t rrethit, ose tek tek Q ndra Komb tare p r Mir rritjen, Zhvillimin dhe Rehabilitimin e F mij ve n Tiran p r t i b r nj bilanc t plot p r zhvillimin fizik, konjitiv dhe emocional-social,si dhe testine kontrollit p r autizmin. N mosh n 3 vje f mija duhet t referohet tek okulisti p r testet specifike t shikimit. Gjat vitit t gjasht t jet s, para se f mija t filloj shkoll n, t kryej nj kontroll t d gjimit dhe shikimit tek specialist t p rkat s n rreth.

Kujdesin shndetsor pr mirrritjen e fmijve Parandalimi, menaxhimi dhe trajtimi rastit t f mij s p r dhun dhe abuzim Depistimi rutin i f mij s 0-14 vje n do vizit kontrolli pran qendr s p r shenja t dhun s dhe abuzimit q p rmban vler simin e nj historie individuale t prind rve, kujdestar ve t f mij s;nj historie personale t f mij s,shenjat fizike dhe mendore t prind rve;shenjat fizike, sociale dhe sh ndetit mendor t f mij s;vler simi i zhvillimit t f mij s;dinamika e familjes, komunikimi, lidhja dhe bashk veprimi midis f mij s dhe prindit;perceptimi i familjes ndaj situat s, duke p rfshir n se prindi beson, ose jo dhe mb shtet f mij n viktim ;ambienti fizik ku f mija jeton, ose q ndron p r p rkujdesje; kushtet p r zhvillimin fizik, social dhe mendor. P r do f mij 0-14 vje qe nuk shton n pesh pa ndonj shkak t duksh m, ka probleme me sjelljen, ka prapambetje t zhvillimit, paraqet episode t p rs ritura t traumave, personeli i qendr s shendetesore, duhet t pyesi n m nyr indirekte p r dhun apo abuzimprind t/kujdestar t q e shoq rojn at si dhe t kontrolloj f mij n p r shenja dhune apo abuzimi sipas udh rrefyesit n fuqi. Menaxhimi dhe trajtimi rastiteve t dhun s dhe abuzimit s paraqitur apo t pranuar nga f mija sipas udh rr fyesit dhe PKK n fuqi. Bashk punimi sipas sistemeve t referimit t rastit p r mbrojtjen e f mij s me t gjitha nj sit e mbrojtjes s f mij s n bashkit e rretheve dhe harmonizimi i identifikimit te rasteve te dhunes bazuar edhe ne protokollin e punonjesve te mbrojtjes se femijeve qe operojne ne nivelin e pushtetit local.

Shrbimet n komunitet Personeli i QSH, mjeku dhe infermier/mami t organizojn takime informuese, edukuese, k shilluese (shp rndarja ematerialeve informuese) n erdhe, kopshte, shkolla, qendra pune e institucionet ndryshme q jan n komunitet mbi: Mir rritjen dhe zhvillimin e f mijes; Sjelljen dhe disiplin n me f mij n Lidhjen prind-f mij Ushqyerjen e f mij ve sipas moshave Parandalimin dhe kontrollin e kequshqyerjes (n npesh dhe obezitetit);

Abuzimin dhe dhunn me fmijn dhe sistemin e mbrojtjes s f mij s n zon n ku banon f mija Sigurin e f mij s n ambientin e jasht m dhe t brendsh m ku jeton, parandalimii helmimeve tek f mij t Kujdesin p r f mij t me nevoja t ve anta sh ndet sore si s mundje kronike, paaft si, probleme me shikimin dhe d gjimin, etj Parandalimin e duhanpirjes; Parandalimin e s mundjeve infective; traumave, aksidenteve,

Kujdesi Shndetsor pr t rriturit N kujdesin sh ndet sor p r t rriturit (14 - 65 vje ) p rfshihet menaxhimi i problemeve t zakonshme akute dhe kronike, nj pjes e madhe e t cilavelidhet me faktor mjedisor dhe t stilit t jet s. QSh siguron diagnoz t hershme dhemanaxhim t rasteve, si dhe nd rhyrje n do etap t k tyre gjendjeve p r parandalimindhe promovimin e sjelljeve t sh ndetshme.

Shrbimet n komunitet Organizmi i takimeve informuese e edukative, duke respektuar ndryshimet gjinore,n shkolla, banesa, qendra pune e institucione t ndryshme mbi: Kontrollin e pesh s, ve an risht n t rinjt ; Ushqyerjen e duhur dhe kontrollin e kolesterolit; Duhanpirjen, p rdorimin e alkoolit dhe drogave etj; Ushtrimet dhe aktivitetin fizik; Mbrojtjen e mjedisit; TB dhe HIV/AIDS/IST. Dhun n me baz gjinore. Parandalimin e semundjeve infektive

KUJDESI SHNDETSOR PR GRAT DHE SHNDETI RIPRODHUES (SHR) Kujdesi sh ndet sor i integruar p r grat n QSh mbulon aspektetp rkat se parandaluese, promovuese, kurative dhe rehabilituese. N k to sh rbime p rfshihen: kujdesi para, gjat dhe pas lindjes p r n n n dhe f mij n,planifikimi familjar (PF), parandalimi dhe diagnostikimi i hersh mi kancerit t gjirit e kanceritt qaf s s mitr s, sh ndeti seksual, menaxhimi i dhunes dhe abuzimit me gruan, dhunes ne familje, parandalimi dhemanaxhimi i IST dhe infeksioneve t tjera t sistemit riprodhues.

Edukimi dhe promocioni shndetsor Diskutimi informimi, kshillimi gruas n klasa prenatale, ose individuale mbi Ndryshimet normale trupore P rshtatjen ndaj shqet simeve t zakonshme t shtat zanis Nevojat nutricionale dhe si t i plot soj ato Parandalimin e rregullimeve gjenetike dhe defekteve t lindura Nevoja p r pushim dhe ushtrime t moderuara fizike Shmangien e praktikave t mund shme d mtuese Parandalimin e s mundjeve ngjit se Higjien n personale Parandalimin e dhun s n familje Depresionin gjat shtat zanis

Puna dhe aktivitetet shtpiake Simptomat dhe parandalimi i abortit Shenjat e rrezikshme n shtat zani Simptoma t aktivitetit t lindjes dhe parandalimit t lindjes premature Ushqyerjen me gji List n, adres n dhe informacionin se p r t shkoj n spital (maternitet) p r lindje K shillime speciale p r nevojat individuale t do gruaje K shillimi p r testimin HIV, Sifiliz, Hepatit B, Rubeole dhe testet e tjera diagnostikuese Informim per IST dhe sindromat e tyre K shillim social (referoni tek punonj si social, administratori i ndihm s ekonomike, psikologu kur nevojitet) Informimi p r t drejtat n pun gjat periudh s s m m sis dhe p rfitimet e am sis . Profesioni i gruas gjat shtat zanis duhet t vler sohet p r t identifikuar grat me rrezik t lart nga ekspozimi profesional.

Parandalimi, identifikimi dhe menaxhimi rastit t dhun s apo abuzimit Gjat vizit s s par sh ndet sore q kryen nj fem r e mosh s 14 vje e m lart duhet depistuar p r dhun n familje q mund t ket ndodhur n periudha te ndryshme t jetes s saj, ose n momentin aktual. do grua e moshes 14 vje gjat vizit s sh ndet sore n sht pi ose n qend r 1 her n vit duhet depistuar n anamnezen e saj n se ka provuar dhun fizike, seksuale ose abuzim emocional. do grua shtat zan n vizit n e par antenatale, gjat do tremujori shtat zanie dhe n vizitat p r kontroll pas lindjes duhet t pyetet edhe p r probleme t dhun s dhe abuzimit. Per do vit grat depistohen n menyr rutin simbas formularit tip p r depistimin rutin t dhun s n familje t miratuar nga Ministria e Sh ndet sis . Personave viktima t dhun s duhet t u k shillohet t kryejn nj test HIV. Grave viktima t abuzimit seksual duhet t u ofrohen kontraceptivet e urgjenc s dhe t referohen p r vizit tek nj obstet r -gjinekolog.

Parandalimi, identifikimi dhe menaxhimi rastit t dhuns apo abuzimit Grave viktima t dhun s duhet t k shillohen dhe mund sohet t shkojn p r t u k shillluar tek: a) punonj si social. b) terapist i specializuar p r sh ndetin mendor. c) sh rbime t tjera p r dhun n ne familje q ka n rrethin ku q ndra ofron sh rbim. Grave q jan apo kan qen viktima t dhun s duhen pajisur me nj list t shkruar t burimeve vendore q ofrojn sh rbime referimi p r dhun en (streh za, qendra sociale ne bashki, etj). Kini kujdes t p rcaktoni n se kjo sht e sigurt p r viktim n. Grave viktima t dhun s duhen referuar p r menaxhimin e rastit sipas sistemit t referimit p r viktimat e dhun s Viktimat e dhun s dhe familja duhet tu ofrohen informacione me shkrim p r ti lexuar n sht pi lidhur me dhun n n familje. Kini kujdes t percaktoni n se kjo sht e sigurt p r viktim n. Viktimat e dhun s n familje duhet t referohen n nivelin tjet r t kujdesit kur nevojat e tyre jan p rtej kompetencave klinike t stafit. T gjith individ t, komuniteti q mbulohen nga qendra shendetesore duhen edukuar dhe informuar mbi dhun n n familje.

Dokumentacioni mjeksor n QSh Sipas list s s aprovuar nga MSH 1. Formulari Shkalla e Vler simit t Depresionit Postnatal e Edinburgut (SHVDPE) sipas PKK t vizitave t kontrollit p r sh ndetin e n n s pas lindjes 2. Regjistri tip dhe formulari p r regjistrimin e rasteve t dhun s 3. Formulari p r depistimin rutin t dhun s n familje 4. Kartela Klinike Individuale p r personat e dhunuar q paraqiten n institucionet sh ndet sore. 5. Raporti posa m mjeksor p r personin q ka p suar dhun 6. Formulari i konsensusit i pacientit p r ekzaminimin/k shillimin apo trajtimin mjek sor p r dhun n

Kujdesi shndetit mendor Sh rbimet baz t sh ndetit mendor ofrohet n rajonal, n m nyr q t u japin mund si t gjith qytetar ve t p rfitojn nga to. K to sh rbime ofrojn kujdes n nivel par sor, komunitar dhe sekondar, me fokus n diagnostikim, trajtim, kujdes dhe rehabilitim, t udh hequra nga nevojat e identifikuara t popullat s t zonave t tyre t mbulimit. nivel

Njsia operative pr reformn e shndetit mendor n Ministrin e Sh ndet sis sht Sektori i Sh ndetit Mendor dhe Adiktologjis , nd rsa n nivel rajonal kjo p rgjegj si i delegohet Sh rbimeve Psikosociale dhe t Sh ndetit Mendor pran Drejtorive Rajonale Sh ndet sore.

ROLI SH NDET SOR PAR SOR DHE FUNKSIONET E SH RBIMIT T KUJDESIT 1. Sh rbimi i kujdesit sh ndet sor par sor sht sh rbimi q ofrohet nga mjek t e familjes dhe personeli infermieror, q ushtrojn veprimtarin e tyre n institucionet e kujdesit sh ndet sor par sor. 2. Sh rbimi i kujdesit sh ndet sor par sor bazohet n paket n baz t sh rbimit t kujdesit par sor dhe n sistemin e referimit, ku p rfshihet edhe detyrimi i zbulimit, referimit dhe ndjekjes s pacient ve me rregullime t sh ndetit mendor.

ROLIDHE FUNKSIONET E KUJDESIT SH RBIMIT SH NDET SOR PAR SOR T Nd rhyrje n frontin e par , q ofrohen si pjes e kujdesit t p rgjithsh m sh ndet sor; Kujdes t sh ndetit mendor (identifikimi, diagnostikimi, trajtimi, referimi), q ofrohen nga t KShP. punonj sit e kualifikuar

DETYRAT E SHRBIMEVE PSIKOSOCIALE DHE T SHNDETIT MENDOR N DREJTORIT RAJONALE SH NDET SORE Monitorimin e zbatimit t kuadrit ligjor dhe rregullator p r zhvillimin e sh rbimeve t sh ndetit mendor n nivel rajonal. Monitorim e performanc s s sh rbimeve t sh ndetit mendor dhe kujdesit t ofruar n to n bashk punim me Sektor t e Monitorim Vler simit n Drejtorit Rajonale Sh ndet sore. Evidentim i nevoj s p r rritje t kapaciteteve t ofruesve t kujdesit n sh ndet mendor. Grumbullim dhe p rpunim t t dh nave t aktivitetit mjek sor n bashk punim me sektor t e tjer brenda Drejtorive Rajonale Sh ndet sore. Vler simin e gjendjes dhe artikulimin e nevojave konkrete t institucioneve ku ofrohen sh rbime t sh ndetit mendor lidhur me organizimin, struktur n e sh rbimeve, p rmir simin e infrastruktur s, p r ngritjen dhe zhvillimin e kapaciteteve profesionale etj. Bashk punim me organizma lokale publike dhe jopublike n funksion t koordinimit t nd rhyrjeve n fush dhe n zbatim t poltikave n sh ndet mendor.

1. Sistemi i integruar i sh rbimeve t sh ndetit mendor n nkupton nj rrjet sh rbimesh n nivel rajonal, i cili i p rgjigjet nevojave t popullat s q mbulon p r sh rbime gjith p rfshir se, me fokus n sh rbimet komunitare. P r k t q llim, rrjeti i sh rbimeve t sh ndetit mendor p rb het nga: a. Sh rbimet e kujdesit sh ndet sor par sor; b. Sh rbimet ambulatore t specializuara; c. Sh rbimet e sh ndetit mendor me baz komunitare, t tilla si: qendra komunitare t sh ndetit mendor; ekipe multidisiplinare l viz se; qendra ditore; sht pi t mb shtetura p r ish pacient kronik t spitaleve psikiatrike; sht pi t mb shtetura p r pacient psikotik ; qendra rekreacionale; etj; d. Sh rbimet e sh ndetit mendor me shtret r; e. Institucionet Mjek sore t Posa me.

ROLI DHE FUNKSIONET KUJDESIT E SH RBIMIT T SH NDET SOR PAR SOR 3. Sipas k saj pakete, sh ndeti mendor sht pjes p rb r se e KShP. Ky sh rbim asiston individ me regullime t sh ndetit mendor dhe ndihmon n p rmir simin e gjendjes shoq rore (q sht p rcaktuese e sh ndetit jo t mir mendor) t pacient ve dhe familjeve t tyre. 4. Q llimi i sh rbimit sht q kujdesi p r sh ndetin mendor i ofruar nga QSh duhet t synoj q individ t t kthehen n gjendjen e tyre t plot funksionale, duke identifikuar dhe manaxhuar problemet e sh ndetit mendor. Sh rbimet ofrohen n dy nivele:

ROLIDHE FUNKSIONET E KUJDESIT SH RBIMIT SH NDET SOR PAR SOR T 5. KShP ka p r detyr njohjen dhe ndjekjen e problemeve t zakonshme mendore: depresioni; ankthi; ataket akute t panikut; identifikimi dhe referimi i psikoz s (skizofrenia), trajtimi dhe ndjekja e gjendjeve m t lehta; rregullimet nga p rdorimi i alkoolit dhe drogave; problemet e gjumit; lodhja kronike; dhe ankesa t pashpjegueshme somatike. 6. KShP duhet t ofroj kujdes parandalues dhe edukues p r pacientin/familjen, p rmes: - Depistimit dhe zbulimit t hersh m t rregullimeve mendore; - Dh nia e informacionit dhe edukimi rreth kujdesit p r sh ndetin mendor; - Dh nia e informacionit dhe edukimi rreth trajtimit t s mundjeve mendore; - Dh nia e informacionit dhe edukimi p r p rballimin e s mundjes.

ROLIDHE FUNKSIONET E KUJDESIT SH RBIMIT SH NDET SOR PAR SOR T 7. KShP ofron sh rbime n komunitet, t tilla si: - Programe nd rgjegj simi t komunitetit n lidhje me problemet e sh ndetit mendor; - QSh bashk punon me organizma t tjer n komunitet (pushtet lokal, institucione fetare, OJF, etj) p r t siguruar mb shtetje p r pacient t me probleme t sh ndetit mendor; - Stafi punon me familjet e pacient ve, grupe n komunitet dhe n institucione duke zhvilluar nj plan t qart p r rehabilitimin e pacient ve; - Mbrojtjen dhe respektimin e t drejtave t pacient ve me s mundje mendore. 8. Profesionist t e KShP duhet t referojn pacient t pran Q ndrave Komunitare t Sh ndetit Mendor, ose n ato zona ku nuk gjenden k to t fundit, pran sh rbimeve ambulatore t specializuara, sipas kritereve t m poshtme.

Pacienti rritur referohet kur Shpreh synime vet vras se, ka patur nj p rpjekje vet vras se t fresk t, ose kur ekziston rreziku t t tjer ve; Shkalla e paaft sis nga rregullimi mendor sht e till q ai/ajo sht i/e paaft t dal nga detyrat e jet s s p rditshme; sht i moshuar, konfuz dhe paraqitja e historis nga ana e tij sht e paqart ; Shfaqen rregullime t theksuara, p.sh. r nie apo shtim i theksuar n pesh , d mtim fizik i theksuar nga konsumi i alkoolit, shenja t theksuara t izolimit shoq ror, etj; p r d mtim t vetes dhe sht pia apo t p rmbush

Pacienti rritur referohet kur Diagnoza nuk sht e qart dhe nevojitet konfirmimi i saj; Gjendja fizike e pacientit sht kompromentuar r nd ; Nevojitet mjekim specifik medikamentoz (si p.sh. clozapine ose litium); Trajtimi k rkon shtrim n spital ose masa intensive, si p.sh. ndaj armiq sis s theksuar, agresivitetit - Ekziston bashk -s mundshm ri me rregullime t tjera fizike dhe mendore; Kemi t b jm me: psikoza akute; mani; rregullime bipolare; rregullime obsesivo-kompulsive; depresion, atake ankthi e paniku q nuk p rgjigjen ndaj mjekimit t provuar; depresion, q superohet pas 6 muajve terapi. ose p rpjekjeve vet vras se; nuk

Fmijt dhe adoleshentt referohen kur: Paraqesin shenja t q llimeve vet vras se; Vler simi nuk mund t realizohet n kushtet e kujdesit par sor, p.sh. simptoma psikotike, ADHD, etj; Nevojitet mjekim dhe trajtim q nuk realizohet n kushtet e kujdesit par sor ( rregullim depresiv tek f mija, rregullim i r nd obsesivo-kompulsiv); Shkalla e paaft sis sht e till q personi nuk mund t shkoj n shkoll apo t takoj shok t dhe miqt ; Shfaqen shenja t neglizhimit ose abuzimit; Kan d shtuar p rpjekjet e m parshme t KShP.