Systems and Informatics Development by Adelina Bekteshi-Osmani

Analisti Analisti i i sistemeve sistemeve sistemeve dhe sistemeve informative dhe Zhvillimi informative Zhvillimi i i Adelina Bekteshi-Osmani

ka sht sistemi? Roli i kompjuterit n sistemet informative Karakteristikat dhe elementet e sistemit Llojet e sistemeve Roli i analistit t sistemeve n projektet e zhvillimit t sistemeve informative Fazat kryesore t zhvillimit t sistemeve informative

Nj prkufizim i sistemit sht: Sistemi sht nj grup i dy a m shum elementeve/komponenteve, ku: -Secili element ndikon n funksionimin e sistemit -Secili element ndikohet s paku nga nj element tjet r i sistemit N nj r n an , sistemi sht nj t r si q mund t ndahet, mir po n se e shikojme nga ana funksionale sht ter si q nuk ndahet. Teoria e Sistemeve tenton ta shikoj bot n si nj bashk si t sistemeve t integruara. P rq ndrohet n studimin e gj rave si t r si/sistem si dhe lidhjet komplekse mes t gjitha pjes ve p rb r se.

Sistemi sht nj grup i komponenteve q punojn s bashku t arrijn nj cak. Nj sistem pranon t Dh na dhe i transformon ato n Informata. SISTEMET s bashku t mbledhin, procesojn , ruajn dhe shp rndajn t dh na, organizat . SISTEMET INFORMATIVE INFORMATIVE jan nj grup i komponenteve q punojn n m nyr q t ndihmojn vendim marrjen n nj Sistemet Informative p rmbajn informata gj rat tjera brenda nj organizate. informata p r njer zit, vendet, dhe

T T DH para se t organizohen dhe rregullohen n nj m nyr q njer zit e kuptojn dhe mund ta p rdorin. DH NAT NAT jan fakte t ndryshme brenda nj organizate Nd rsa, INFORMATAT q kan kuptim dhe dobi p r njer zit. INFORMATAT jan t dh nat e organizuara n form

(Laudon, 2006)

Disa veori t prbashkta t t gjitha sistemeve jan: Organizimi Bashk veprimi Var sia e nd rsjellt Integrimi Q llimi kryesor

Organizimi sistemit vendosen n m nyr q t arrihet q llimi i caktuar. Organizimi n nkupton struktur dhe rregull. Komponentet e Njejt si me struktur n e nj organizate-nj sistem q p rcakton hierarkin e marrjes s vendimeve n nj organizat , edhe sistemi nd rtohet rreth pajisjeve hyr se input , pjes s s procesimit, pajisjeve dal se output , si dhe pjes ve p r ruajtjen e t dhenave, t cilat kur lidhen punojn si nj sistem q prodhon informata.

Bashkveprimi N nj organizat pun tor t e departmenteve t ndrysh m duhet t bashk veprojn n m nyr q ti kryejn detyrat e tyre me sukses. Edhe n sistemet kompjuterike komponentet gjithsesi duhet t bashk veprojn n mes veti t arrijn q llimin e caktuar. Var sia Pjes t e sistemit jan t lidhura mes vete, dhe varen nga nj ra tjetra p r t funksionuar mir . Asnj n nsistem nuk mund t funksionoj vet m, pasi q varet nga t dh nat hyr s (inputs) q pranon nga sistemet tjera p r t kryer detyrat e k rkuara. Bashk veprimi Var sia e e nd rsjellt nd rsjellt

Elementet e sistemit jan: Input (T dh nat hyr se) Output (Informatat dal se) Procesor t Mekanizmat e kontrollit Mekanizmat p r feedback Ambienti Kufijt dhe Interface

Input K to mund t jen n forma t ndryshme, jan elemente q hyjn n sistem p r procesim dhe kthehen n output. Mund t jen t dh na, materiale, njohuri, etj Output (informacionet dal se) jan produkti final i sistemit. Mund t jen informata, produkte apo sh rbime .. Input ( t dh nat hyr se) Output Informatat n lidhje me performanc n e sistemit mblidhen me mekanizmin Mekanizmi p r nevojshme n sistem. mekanizmin feedback feedback. P.sh Komentet e klient ve n vebfaqe. p r kontroll Mekanizmi kontroll sh rben p r t b r nd rrimet e

Nr i orve t punuara Pay slips t shtypura Norma e pag s Sistemi Sistemi i i pagave pagave Pagesa Detajet e xhirollogaris Raporti p r Menaxhmentin

Sistemet operojne ne nje ambient ku ka edhe sisteme tjetra. Prandaj definohen kufijte e sistemit. Gjithcka jashte kufijve te sistemit eshte pjese e ambientit te sistemit. P.sh ne nje organizate, marketingu edhe financat jane brenda kufijve te sistemit ndersa furnizuesit, klientet, legjislacioni etj jane pjese e ambientit. P.sh sistemi i nje bankomati eshte i kufizuar ne depozita dhe terheqje te parave, sherbimet tjera nuk mund te kryhen.

Sistemet kompjuterike Sistemet informative Sistemet informative pra hardvere dhe softuere te procesojne dhe shperndajne informata. informative mund te jene manuale manuale apo kompjuterike. Sistemet informative manuale informative kompjuterike manuale perdorin lapsin dhe letren. kompjuterike mbeshteten ne teknologji Sistemet

Brenda nje organizate ka nivele, interesa dhe funksione t ndryshme. Egzistojn tri kategori te informatave dhe vendimeve. Informatat operacionale: ditore e afatshkurta, si p.sh niveli i mallit ne depo, raporti i mungesave te punetoreve, faturat .. Informatat menaxheriale qe sherbejne per vendimmarrje e kontrolle, si p.sh analiza e shitjeve, projektimi i te ardhurave, etj. Informatat strategjike: trendet e investimeve financiare, nderrimet e burimeve njerezore, etj.

Llojet e ndryshme t sistemeve informative u shrbejn niveleve t ndryshme t organizat s: Sisteme t nivelit operacional Sisteme t nivelit menaxherial Sisteme t nivelit strategjik

SDLC (Cikli i zhvillimit te sistemeve kompjuterike) eshte nje proces qe percakton se si nje sistem informativ mund te mbeshtese nevojat e biznesit, dizajnimin e sistemit, ndertimin dhe implementimin e sistemit. Ne vitin 2010, eshte vleresuar se diku 2.4 trilione dollare jane shpenzuar nga organizatat dhe qeverite e ndryshme te botes, ne hardvere, softuere dhe sherbime te TI. Studime te tjera tregojne se shume projekte te sistemeve ose braktisen plotesisht ose arrijne te perdoruesit shume vone dhe kushtojne shume me shume se c eshte parapare.

Disa shembuj te deshtimeve qe kane ndodhur ne vitin 2010: Nje gabim ne softuer ka rezultuar qe kompania Toys R Us ka faturuar dyfish disa bleres gjate BlackFriday Verizon Wireless eshte dashur te ktheje 50 milione dollare klienteve te tyre pasi qe sistemi i faturimit kishte gabime US Navy Drone eshte raportuar te kete fluturuar ne nje zone te ndaluar fluturimi afer Vashingtonit, kur operatoret humben kontrollin per afer 20 minuta per shkak te nje ceshtje lidhur me softuerin.

Njeriu kyc ne ciklin e zhvillimit te sistemeve kompjuterike eshte analisti i sistemeve, i cili analizon situaten e biznesit, identifikon mundesite per permisime dhe dizajnon sistemin informativ qe te implementoje permisimet e duhura. Shume analiste te sistemeve e shohin profesionin e tyre si me interesantin dhe me sfiduesin nga profesionet. Analistet kane kenaqesine ti shohin sistemet qe ata dizajnuan te kene nje ndikim pozitiv ne biznese dhe organizata, duke ditur se shkathtesite e vecanta te tyre ndihmuan kete proces.

Qellimi kryesor i analistit te sistemeve nuk eshte te krijoj nje sistem te mrekullueshem. Qellimi kryesor eshte te krijoj vlera per nje organizate, vlera qe per shume kompani do te thote rritje profiti. Mirepo, agjensite shteterore dhe organizatat jo profitabile masin vlerat ndryshe.

Aftesia per te zgjidhur probleme Aftesi komunikimi si me perdorues edhe me programere Njohuri per teknologji Etike personale dhe profesionale Vetedisipline Vetemotivim Organizator i mire Aftesi menaxhimi

Sistemet e reja informative nenkuptojne ndryshime brenda organizates dhe njerezve te saj. Menaxhimi i suksesshem i ndryshimeve brenda nje organizate eshte nje nga punet me te veshtira qe dikush mund te beje. Te kuptohet se cka te ndyshohet, si te ndryshohet dhe te binden te tjeret per ndryshim kerkon shkathesi te ndryshme. Keto shkathtesi mund te ndahen ne 6 kategori: Teknike, te biznesit, analitike, nderpersonale, menaxhuese dhe etike.

Analistet duhet ti kene aftesite teknike te kuptojne mjedisin teknik te nje organizate. Aftesi biznesi duhen per te kuptuar si mundet teknologjia informative te aplikohet ne nje situate biznesi. Analistet vazhdimisht jane zgjidhes te problemeve ne nivel te projektit por edhe organizates, ne kete menyre testohen shkathtesite analitike rregullisht. Shpesh analistet duhet te komunikojne ne menyre efektive me perdorues dhe menaxhere biznesi (qe shpesh kane pervoje te vogel me teknologji) dhe programere (qe kane me shume ekspertize teknike se sa analisti).

Analistet duhet te jene te afte te prezantojne para grupeve te vogla e te medha dhe te shkruajne raporte. Jo vetem qe analistet duhet te kene shkathtesi nderpersonale, por edhe te menaxhimit te njerezve me te cilet punon, si dhe menaxhim te stresit dhe rrezikut qe nderlidhet me situata te paqarta. Perfundimisht, analistet duhet te jene te drejte, te sinqerte dhe te sillen ne menyre etike me anetaret tjere te ekipit, menaxhere e perdorues te sistemeve. Si dhe te respektojne ndjeshmerine e informatave qe kane ne dispozicion si dhe sigurojne besim te njerezit.

Ariani sht nj analist sistemi n nj sistem pr menaxhimin e xhirollogarive n nj bank . N takimin e fundit, Ariani m son p r disa ide t reja p r sistemin t cilat nuk ishin pjes e fush s s projektit. Drejtori i marketingut ka k rkuar q disa nga t dh nat q do t mblidhen nga sistemi nga klient t q hapin llogari t reja n bank , do t p rdoren edhe p r kampanja t ndryshme marketingu p r produkte t ndryshme q banka ofron.

Ariani nuk ndihet mir rreth ksaj krkese. Ai nuk sht i sigurt q banka ka t drejt t p rdor t dh nat e nj personi p r q llime tjera p rpos q llimit kryesor (hapjes s llogaris ). Kush sht pronar i t dh nave, banka q ka marr t dh nat p r t hapur llogarin , apo klienti? A duhet Ariani t insistoj q klient t t lejojn p rdorimin e t dh nave t tyre? Apo ai duhet t mos flas ? Mendimi juaj Mendimi juaj? ?

Organizatat dhe teknologjia jane bere me komplekse, prandaj shumica e organizatateve te medha ndertojne ekipe te projekteve me disa analiste me role te ndryshme por qe komplementojne njera tjetren. Ne organizatat e vogla, nje person luan disa nga keto role. Disa nga rolet e analistit te sistemeve jane: Analist i sistemeve Analist i biznesit Analist i kerkesave Analist i infrastruktures Analist i menaxhimit te ndryshimeve Menaxher projekti

Analisti informative. Ky person zhvillon ide dhe jep propozime se si TI mund te mbeshtes dhe permisoje proceset, ndihmon dizajnimin e proceseve te reja te biznesit qe mbeshteten nga TI, dizajnon sisteme te reja informative. Analisti i i biznesit rrethojne nje sistem. Ky person ndihmon identifikimin e vlerave qe sistemi do te krijoje, zhvilloje ide per permisimin e e proceseve te biznesit, dhe ndihmon dizajnimin e proceseve dhe rregullave te reja. Analisti i i sistemeve sistemeve fokusohet ne ceshtjet e sistemeve Analisti biznesit fokusohet ne ceshtjet e biznesit qe e

Analisti sistemin e ri, nga te gjitha palet e interesit. Ka shkathtesi te shkelqyeshme ne teknika te nxjerrjes se kerkesave. Analisti i i infrastruktures sistemi do te nderveproje me infrastrukturen teknike te organizates (hardverin, softuerin, rrjetat dhe databazat). Ky rol nenkupton trajnime dhe pervoje ne rrjeta, administrim te databazave si dhe produkte te ndryshme te hardverit dhe softuerit. Analisti i i kerkesave kerkesave fokusohet ne nxjerrjen e kerkesave per Analisti infrastruktures fokusohet ne ceshtjet teknike, se si

Analisti ceshtjet e menaxhimit qe nderlidhen me instalimin e sistemit. Ky person sigurohet qe dokumentacioni dhe mbeshtetja adekuate eshte ne disponim per perdoruesit, siguron trajnimin e perdoruesve dhe zhvillon strategji per te tejkaluar rezistencen ndaj ndryshimeve. Menaxheri i i projektit buxhetit te caktuar dhe qe sistemi sjelle vlerat e pritura dhe te percaktuara per organizaten. Ky person mund te jete analist i cili gjate pervojes ka fituar shkathtesi te menaxhimit te projekteve. Analisti i i menaxhimit menaxhimit te te ndryshimeve ndryshimeve fokusohet ne njerez dhe Menaxheri projektit siguron qe projekti kryhet ne kohe, brenda

Rolet dhe emrat e permendur dallojne nga organizata ne organizate. Poashtu, nuk ka nje karriere tipike per kete profesion. Disa mund te hyjne ne kete fushe si te orientuar me teknikisht si programer/analist. Te tjeret si specialiste me interes te zgjedhin probleme te bizneseve permes teknologjise informative.

Wixom, Roth (2012) Wixom, Roth (2012)

Ndertimi i sistemeve kompjuterike zakonisht i ka kater faza themelore: Planifikimin Analizimin Dizajnin Implementimin Secila faze permban nje varg hapash, ku perdoren teknika te ndryshme, te cilat si rezultat (output) kane dokumente te ndryshme qe pershkruajne elemente te ndryshme te sistemit.

Figura e meparshme ne ben te mendojme se fazat e SDLC ndodhin me renditje. Ne disa projekte, mund te ndodhin sipas renditjes, mirepo ne shume projekte ekipet levizin nga faza ne faze ne menyre iterative apo te njepasnjeshme.

Faza e planifikimit eshte procesi themelor i te kuptuarit se pse pse nje sistem informativ duhet te ndertohet. 1. Iniciativa per projektin zakonisht vjen nga departmentet tjera (marketingu, financat, etj) ne forme te kerkeses sistem kerkeses per per sistem. . System nevojes, dhe se si sistemi do te krijoje vlere per biznesin. System request request: : paraqet nje permbledhje te shkurter te Kjo kerkese i paraprin analizes se fizibilitetit. 2. Pasi projekti te aprovohet hyn ne menaxhim te projektit

Faza e analizes u pergjigjet pyetjeve se kush do ta perdor sistemin, cka do te beje sistemi, si dhe kur dhe ku do te perdoret. Gjate kesaj faze, ekipi hulumton te gjitha sistemet aktuale, identifikon mundesite per permisime, dhe zhvillon konceptin per sistemin e ri. Ne kete faze mblidhen kerkesat dhe krijohet nje dokument me emrin Propozimi prezantohet para vendimarresve kyc te cilet vendosin se a do te vazhdojne me projektin. Propozimi i i Sistemit Sistemit (system proposal) i cili

Faza e dizajnit percakton se si do te veproje sistemi sa i perket hardverit, softuerit, infrastruktures se rrjetave, nderfaqes (user interface), databazave etj te cilat do te nevojiten. Kjo faze percakton dizajnin e arkitektures, dizajnin e interface-it, te databazes. Rezultat i kesaj faze eshte Specifikimi Specification) qe perdoret nga ekipi programues per implementim. Specifikimi i i Sistemit Sistemit (System

Ne kete faze sistemi ndertohet. Kjo eshte nje faze qe i kushtohet shume vemendje pasi qe eshte faza me e gjate dhe me e shtrenjte e projektit. 1. Konstruktimi i sistemit eshte hapi i pare. Sistemi ndertohet dhe testohet qe te sigurohet qe sistemi eshte ndertuar sipas specifikimit. 2. Sistemi instalohet. Ky eshte procesi kur sistemi i vjeter zevendesohet me sistemin e ri. 3. Ekipi i analisteve percakton nje plan te mbeshtetjes per sistemin e ri, si dhe nje shqyrtim post-implementues.

Javn tjetr: Metodologjit e nd rtimit t sistemeve

Ligjerata 2: Analisti i Sistemeve dhe Zhvillimi i Sistemeve Informative Kenneth E. Kendall, Julie E. Kendall. Systems Analysis and Design (2014) Pearson (Ninth Edition) Kenneth E. Kendall, Julie E. Kendall. Systems Analysis and Design (2014) Pearson (Ninth Edition) Denis A. ,Wixom B., Roth R. Systems Analysis and Design (2012) John Wiley & Sons Inc. (Fifth Edition) Denis A. ,Wixom B., Roth R. Systems Analysis and Design (2012) John Wiley & Sons Inc. (Fifth Edition)- -Kapitulli Kapitulli 1: System Analyst and Information Systems 1: System Analyst and Information Systems Sharp H.,Rogers Y.,Preece J . Interaction Design: beyond human interaction (2007) John Wiley & Sons Inc. (Second Edition) Sharp H.,Rogers Y.,Preece J . Interaction Design: beyond human- -computer interaction (2007) John Wiley & Sons Inc. (Second Edition) computer Laudon K., Laudon J. Management Information Systems. Management Information Systems. Prentice Hall(2006) Bocij.P, Technology Chaffey.D, Development and Greasley.A, and Management Hickie.S. Business for the Business the e e- -business Information business (2003) Information Systems Systems Technology , , Development Management for Biblioteka elektronike (p.sh) Directory of Open Access Journals) www

adelinabekteshi.osmani@gmail.com