Institute of Prescriptive Law in Albanian Legal System

Parashkrimi Instituti i parashkrimit t padis n gjykimin administrativ. E drejta e gjykat s p r ta vler suar kryesisht. Gentian Hamiti

Karakteristikat Instituti i parashkrimit t padis parashikon se e drejta e padis q nuk sht ushtruar brenda afatit t caktuar n ligj, shuhet dhe nuk mund t realizohet m me an t gjykat s ose t organit tjet r kompetent . Titullari i nj t drejte subjektive materiale, n rast se nuk i ushtron t drejtat e tij legjitime brenda nj periudhe kohe t caktuar nga ligji, humbet t drejt n t i realizoj k to t drejta subjektive me an t forc s shtr nguese t shtetit. Gentian Hamiti

Historiku Burimi i par i lindjes s institute t parashkrimit t padis sht e drejta romake.Fillimisht legjislacioni i vjet r i Rom s s lasht nuk e parashikonte fare parashkrimin shues. Me zhvillimin e marr dh nieve ekonomike e shoq rore, pretori p r disa padi t reja, t cilat nuk rridhnin nga ius civile, caktonte nj afat kohor brenda s cil s ato duhej t paraqiteshin. N k to lloj padish kur ato paraqiteshin pas plot simit t afatit p rkat s, i padituri kishte t drejt t ushtronte nj prap sim, q quhej exceptio ose praescriptio temporalis, i cili p rfaq son embrionin e k tij instituti. M von ky parashkrim u z vend sua nga proescritio longi temporis, i cili u shtri n t r gadishullin italian. Gentian Hamiti

Parashkrimi i gjat (praescriptio), n t drejtn romake ishte nj m nyr tjet r e mbrojtjes s t drejtave t pron sis , i cili synonte t mbronte personat q punonin p r nj koh shum t gjat tokat, t cilat ishin n pron si t t tjer ve. Ky lloj parashkrimi u vendos nga perandor t romak me q llim, q e punueshme tokat e punueshme t mos liheshin t braktisura. P r k t arsye, dallimi nd rmjet parashkrimit t gjat dhe parashkrimit fitues konsistonte n dy drejtime: a) P r nga afatet e parashikuara p r nj rin dhe p r tjetrin dhe b) P r nga pasojat juridike. Pra, nd rsa parashkrimi fitues ishte nj m nyr e fitimit t pron sis , parashkrimi i gjat shuante mund sin e pronarit, q t ket sukses n padin pron sore. Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis n t drejtn zakonore shqiptare Kanuni i Lek Dukagjinit apo Kanuni i Lab ris , nuk p rmendet as termi i parashkrimit fitues e as termi i parashkrimit shues. Fakti, q k to institute q p rmenden n m nyr t shprehur prej tyre, nuk duhet t na oj n p rfundimin se ato norma parashikonin element t nj jt me ato t institutit t parashkrimit. N Kanunin e Lek Dukagjinit toka, pron private, konsiderohej shum e r nd sishme dhe n se nj person shp rngulej nga toka e vet dhe zhvendosej n nj territor tjet r, edhe n se nuk e p rdor banes n e tij, s rish ajo i mbetej pron e tij dhe askush nuk mund t fitoj pron sin mbi t . Me fjal t tjera, e drejta e pron s nuk shuhet me kalimin e koh s Kanuni i Lek Dukagjinit pranon se, n disa krahina sht njohur parashkrimi i t drejt s s pron sis private mbi banes n, e cila me kalimin e koh s shuhet dhe m pas personi i par , q hyn n banes do quhet pronar Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis gjat sundimit osman n Shqipri Gjat sundimit t Perandoris Osmane n Shqip ri sht zbatuar gjer sisht e drejta civile Osmane. Gjat k saj periudhe t gjat kohore, ndon se sundues ka qen legjislacioni osman, n krahina t caktuara shqiptare.N baz t parimit t Sheriatit, i cili sanksionon se e drejta e nj muslimani nuk shuhet kurr , doktrina e s drejt s muslimane dhe konkretisht shkolla hanafite, shafite dhe hanbalite, si dhe praktika sunduese e Kadiler ve gjer n fund t shekullit t XVI nuk e njihnin as parashkrimin shues dhe as parashkrimin fitues. Ky rregullim ligjor sillte paq ndrueshm ri n marr dh niet pasurore si dhe frenim n zhvillimin e k tyre marr dh nieve, prandaj Sulltani, n fillim t shekullit t XVII, nxorri nj ferman, me t cilin detyronte t gjith kadiler t, q t mos shqyrtonin konfliktet midis privat ve t lidhura me padit e revendikimit ose padi t rrjedhura nga detyrimet, n qoft se n koh n e paraqitjes s padis kishin kaluar 15 vjet (h nor ) heshtjeje t plot dhe t paarsyeshme nga ana e pal s s interesuar. Parashkrimi 15 vje ar i p rmendur m lart, sht zbatuar rregullisht edhe nga gjykatat e Sheriatit, q vepronin n vendin ton dhe sidomos nga gjykatat e Shkodr s, Elbasanit, Beratit dhe Vlor s. Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis n periudhn prej shpalljes s Pavarsis, 28 n ntor 1912 deri n hyrjen n fuqi t Kodit Civil t vitit 1929 Edhe pas r nies s qeveris s Ismail Qemalit dhe ardhjes n pushtet t Princ Vidit legjislacioni i zbatuesh m nuk ndryshoi, Statuti Organik (Kushtetuta shqiptare n fuqi gjat sundimit t Princ t Vidit) nuk sh noi aspak nj shk putje nga tradita osmane. N fakt ligje t mir fillta shqiptare nuk u miratuan, jo vet m gjat sundimit t shkurt rt Princ Vidit, por as edhe m von : nga Kongresi i Durr sit i vitit 1918, as nga Parlamenti i krijuar pas Kongresit t Lushnjes, n vitit 1920 madje as pas qeveris s Nolit, n vitin 1924 edhe pse n programin e saj parashikoheshin t kryheshin reformime n legjislacion, t cilat ishin mjaft t p rparuar p r koh n. Me fjal t tjera, normat juridike t Kodit Civil otoman, ose t Mexheles , kan vazhduar t zbatohen n troje shqiptare jo vet m deri n shpalljen e pavar sis m 28 n ntor 1912, por edhe pas k saj date deri n 1 prill 1929, kur hyri n fuqi Kodi Civil shqiptar, i njohur ndryshe si, Kodi Civil i Zogut. Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis n Kodin Civil shqiptar t vitin 1929 N lidhje me rregullimin e instituteve t parashkrimit, ky legjislacion n titullin e XXIX n kat r (kaptina), ka parashikuar shprehimisht dispozita t holl sishme, p r her t par p r parashkrimin, n dallim nga legjislacioni osman, i cili ndon se e trajtonte parashkrimin, nuk e p rmendte at n m nyr eksplicite. Kodi civil shqiptar i vitit 1929 parashikon shprehimisht se: parashkrimi sht nj mjet, me t cilin me kalimin e koh s dhe me kondita t caktueme, nj person fiton nj t drejt ose librohet nga nj obligim . Duke interpretuar me kujdes p rkufizimin e b r n Kodin Civil t vitit 1929, n nenin 2009, konstatohet se ky kod n k t dispozit ka dh n p rkufizimin p r dy institute. N k t dipozit jan bashkuar n nj t vetme parashkrimi fitues dhe parashkrimi shues. Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis n Shqipri n periudhn prej 29 nntor 1944 deri n 1981 Dispozitat p r parashkrimin e padis , q parashikoheshin n Kodin Civil t vitit 1929 u zbatuan si rregulla juridike deri n koh n doli dekreti nr. 1670, dat 30.V.1953 Mbi parashkrimin .Me ligjin nr. 2022, dat 2.04.1955, u miratua ligji: Mbi pjes n e p rgjithshme t Kodit Civil , i cili shfuqizoi Dekretin Mbi parashkrimin, nr. 1670, dat 30 maj 1953 . N k t ligj, n kapitullin e IV-t tij, parashikoheshin dispozitat mbi parashkrimin, n nenet 75-92. N k t ligj, n dallim nga Kodi Civil i vitit 1929, parashkrimi shues parashikohet si institut i p rgjithsh m i t drejt s dhe trajtohet e p rkufizohet ve mas nga instituti i parashkrimit fitues, i cili parashikohet si nj institut i s drejt s s pron sis , si nj m nyr e fitimit t pron sis me dekretin nr. 2083, dat 6.7.1955. Gentian Hamiti

Parashkrimi i padis n Kodin Civil t vitit 1981 deri n hyrjen n fuqi t Kodit Civil t vitit 1994 Legjislacioni civil n shtetin shqiptar para vitit 1981 ishte i shp rndar n ligje t ve anta.N k t kod, jan b r p rpjekje p r t plot suar mang sit , q kishte ligji p r pjes n e p rgjithshme t kodit civil t 1955, p r shembull n lidhje me p rcaktimin e padive, q nuk i n nshtrohen parashkrimit, duke p rcaktuar disa padit tjera t cilat nuk p rfshiheshin n p rmbajtjen e nenit 76, por p rcaktoheshin nga ligje t tjera. Ky kod sht mb shtetur, duke p rfshir dispozitat mbi parashkrimin t parashikuara nga neni 76 i L. P. P. t Kodit Civil t vitit 1955. Edhe n k t kod jan mbajtur t pandryshuara po ato parime baz t parashkrimit t padis t sanksionuara n L. P. P. t Kodit Civil t vitit 1955, me ndryshimin e vet m, q zgjatja e afatit t parashkrimit i parashikuar nga neni 85 i k tij ligji, n nenin 62/3 t Kodit Civil t viti 1981 u z vend sua me institutin e rivendosjes s afatit t parashkrimit t padis , rivendosje t cilin mund ta b j kry sisht gjykata ose organi kompetent, q shqyrton shtjen. Gentian Hamiti

Prpara krijimit t gjykats administrative, t gjitha mosmarrveshjet administrative gjykoheshin nga seksione t posa me t Gjykat s Civile. Neni 320 i K.Pr.C, n kapitullin e gjykimeve t posa me ka parashikuar se, n p rb rje t gjykatave t shkall s s par krijohen seksione t posa me p r gjykimin e mosmarr veshjeve administrative. Nga neni 324 deri n nenin 333 t K.Pr.C, n k ta 9(n nt ) nene rregullohet gjykimi i mosmarr veshjeve administrative. parashikuara nga K.Pr.C jan t p rcaktuara n m nyr shteruese, ku vihet re nj kompetenc l ndore e cunguar. Konkretisht, K.Pr.C parashikon si kompetenc l ndore p r gjykimet administrative si m posht : - Padia me t cil n k rkohet shfuqizimi ose ndryshimi i nj akti administrativ; - Padia me t cil n kund rshtohet refuzimi i miratimit t nj akti administrativ ose q i lihet pa u shqyrtuar n afatin e caktuar, kund rshtimi i shtetasit n organin kompetent administrativ. Mosmarr veshjet administrative t Gentian Hamiti

Padia kundr nj akti administrativ shqyrtohej nga seksioni administrativ i gjykat s, n zon n e s cil s ka qendr n organi administrativ. Pra. K.Pr.C p rcaktonte kompetenc n sipas parimit t qendr s s organit administrativ. P rsa i p rket afatit ligjor p r gjykimin e mosmarr veshjeve administrative, K.Pr.C kishte p rcaktuar si afat maksimal at 30 ditor, nga momenti i regjistrimit t shtjes n gjykat . Afati i ngritjes s padis ndaj nj akti administrativ, sipas K.Pr.C sht 30 dit , nga dita e shpalljes ose t njoftimit t aktit administrativ. Gjithashtu, parashikohej detyrimi p r shterimin e rrug s administrative, p rpara se akti administrativ t goditej n gjykat , p rve rastit kur ligji i posa m parashikonte ankimin drejtp rdrejt n gjykat . Nd rsa n rastet kur, organi administrativ nuk ka shqyrtuar k rkes n e subjektit apo ankimin e tij brenda afatit kohor t parashikuar n ligj, at her subjektit i lind e drejta t i drejtohet drejtp rdrejt gjykat s, duke e konsideruar k shtu t ezauruar rrug n administrative. Gentian Hamiti

Ligji 49/2012 Me ligjin nr.49/2012 P r gjykatat administrative dhe gjykimin e mosmarr veshjeve administrative jan p rcaktuar rregullat p r juridiksionin dhe kompetenc n e gjykatave administrative, parimet dhe procedur n e gjykimit, pal t n proces dhe personat e tjer n gjykimin administrative, administrative dhe ekzekutimin e tyre. vendimet gjyq sore N KREU IV t k tij ligji jan p rcaktuar subjektet dhe kushtet formale t padis . Nj prej kushteve formale t padis sht dhe afati p r ngritjen e padis , parashikuar nga neni 18 i tij, Gentian Hamiti

Afati pr ngritjen e padis 1. Padia kund r veprimit administrativ paraqitet n gjykat brenda 45 dit ve. Ky afat fillon nga: a) data e njoftimit, sipas m nyr s s p rcaktuar n ligj, t aktit administrativ t organit epror, q ka shqyrtuar ankimin administrativ; b) data e njoftimit, sipas m nyr s s p rcaktuar n ligj, t aktit administrativ, n rastet kur ky akt ankimohet drejtp rdrejt n gjykat ; c) data e botimit t aktit administrativ, n rastet kur ligji parashikon detyrimin p r botimin e aktit; ) data e marrjes s dijenis p r nd rhyrjen e paligjshme t organit publik mbi t drejtat dhe interesat ligjor t subjektit, me do lloj veprimi q nuk plot son kushtet dhe form n e aktit administrativ; d) data e mbarimit t afatit ligjor p r nxjerrjen e aktit administrativ, n rastet e mosveprimit t organit administrativ, kur akti administrativ q sht k rkuar t nxirret ankimohet drejtp rdrejt n gjykat ; dh) data e mbarimit t afatit ligjor p r shqyrtimin e ankimit administrativ, n rastet e mosveprimit t organit m t lart administrativ. Gentian Hamiti

2. Afati i msiprm sht 1 vit, n rastet kur akti administrativ nuk tregon qart pr t drejt n dhe afatin e padis . N rastin e mosparaqitjes s padis brenda 1 viti, p r arsye se udh zimet n aktin administrativ nuk japin informacion t sakt p r t drejt n e padis , padia paraqitet edhe pas 1 viti, por, n do rast, jo m von se 30 dit nga data kur padit si ka marr dijeni p r ekzistenc n e s drejt s s padis dhe vet m kur padit si jep shpjegime t besueshme p r k to rrethana n padin e tij. 3. Padia kund r aktit n nligjor normativ duhet t paraqitet n gjykat brenda 3 vjet ve nga data e hyrjes n fuqi t aktit. 4. Padit p r shp rblimin e d mit jasht kontraktor paraqiten n gjykat , sipas afateve t parashikuara n ligjin e posa m. 5. Padit p r mosmarr veshjet n fush n e marr dh nieve t pun s paraqiten n gjykat , sipas afateve t parashikuara n legjislacionin q rregullon marr dh niet e pun s. 6. Padia p r zgjidhjen e mosmarr veshjeve t kompetencave nd rmjet organeve t ndryshme administrative paraqitet brenda 6 muajve nga lindja e mosmarr veshjes. 7. Afatet e m sip rme jan t prera dhe shkelja e tyre shkakton humbjen e s drejt s s padis . K to afate shqyrtohen nga gjykata edhe kryesisht. 8. Padia p r konstatimin e pavlefshm ris absolute t aktit administrativ mund t ngrihet n do koh . Gentian Hamiti

Parakusht procedurial Mosngritja e padis brenda afateve t p rcaktuara n nenin 18 t ligjit nr.49/2012 sjell mospranimin e padis , i cili sht nj vendim jop rfundimtar sipas nenit 39 t k tij ligji n t cilin parashikohet : 1. Gjykata administrative jep vendime jop rfundimtare vet m n rastin e mospranimit t padis dhe t pushimit t gjykimit. 2. Gjykata vendos mospranimin e padis , kur padia nuk plot son kushtet formale t paraqitjes s saj. Ky vendim jepet derisa nuk sht dh n vendimi i nd rmjet m p r shqyrtimin e provave. 3. Gjykata vendos pushimin e gjykimit, kur padit si heq dor nga gjykimi i padis . 4. Gjykata, me vendimin e saj jop rfundimtar, vendos edhe heqjen e sigurimit t padis . Gentian Hamiti

Neni 18 i ktij ligji duhet zbatuar n korelacion me pikn 2 t nenit 72 n t cil n parashikohet: 2. Sa her q n ligje t posa me b het referim n seksionet administrative apo n kreun Gjykimi i mosmarr veshjeve administrative t Kodit t Procedur s Civile apo n gjykat n kompetente, referenca vler sohet si e b r n k t ligj dhe n gjykat n administrative kompetente, sipas k tij ligji. T gjitha afatet p r paraqitjen e padis ndaj aktit apo veprimit tjet r administrativ jan 45 dit , me p rjashtim t rasteve kur n ligjet e ve anta sht parashikuar ndryshe. Gentian Hamiti

Parashikimi n gjykimin administrativ Ligji nr.49/2012 ka parashikuar rolin aktiv t gjykat s, q kryesisht t marr n shqyrtim afatet e ngritjes s padis , ndryshe nga Kodi Civil, i cili k rkon q parashkrimi i padis t pretendohet nga pal t, kjo sipas nenit 125 t Kodit Civil, n t cilin parashikohet: Parashkrimi i plot suar nuk mund t merret parasysh nga gjykata ose organi tjet r kompetent me nism n e vet, por vet m me k rkes n e pal s s interesuar. Gentian Hamiti

Sipas vendimit unifikues t Kolegjeve t Bashkuara t Gjykats s Lart nr. 5, dat 30.10.2012, dallohen : padia n kuptimin material dhe padia n kuptimin procedural . Padia n kuptimin material sht e drejta p r t k rkuar, me an t gjykat s, realizimin e nj k rkimi, q buron nga nj e drejt subjektive. sht e drejta q ka nj person p r t k rkuar realizimin me an t forc s shtr nguese s shtetit, t nj t drejte subjektive, kundrejt nj personi tjet r, pavar sisht nga vullneti i k tij t fundit. E drejta e padis n kuptimin material g zohet nga mbajt si i s drejt s subjektive q , n rast cenimi ose mohimi t k saj t drejte, ta rivendos at , duke iu drejtuar gjykat s. Padia n kuptimin procedural sht mjeti juridik me an n e t cilit personat e interesuar, si dhe ata t autorizuar me ligj, i drejtohen gjykat s p r shqyrtimin dhe zgjidhjen e mosmarr veshjeve juridiko-civile dhe p r mbrojtjen e t drejtave civile. Nd rsa, sipas vendimit unifikues t Kolegjeve t Bashkuara t Gjykat s s Lart nr. 5, dat 31.05.2011, sht p rcaktuar se, parashkrimi i padis sjell rr zimin e saj (pra, jo pushimin e gjykimit) (paragraf t 30.2, 31, 34, 34.1 dhe 34.2). Gentian Hamiti

Sipas ktij vendimi, nse padia sht parashkruar, ajo duhet t rr zohet, sepse: 1) pranimi i prekluzivitetit (dekadenc s), si institut i m vet suar nga parashkrimi q ndrimin se, e drejta subjektive nuk shuhet me plot simin e afatit t parashkrimit ; 2) dallohet efekti i parashkrimit, si shues i s drejt s s padis , me efektin e prekluzivitetit, si shues i s drejt s subjektive ; 3) prekluziviteti shuan t drejt n subjektive t personit. Ai nuk i referohet t drejt s s padis . Nd rsa, parashkrimi i padis sht fakt juridik me pasoja shuese, q i referohet humbjes s t drejt s s padis dhe nuk ka t b j me t drejt n subjektive si t till . shues, konsolidon Gentian Hamiti